İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) Fatih Yedikule’den Ayvansaray’a kadar uzanan yaklaşık 1600 yıllık tarihi kara surlarında başlatmış olduğu onarım tartışmalara niye oldu. 1985’ten beri UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan kara surları evvelki gün ‘özgün dokuya uyumsuz’ nitelikte çalışma yapıldığı argümanıyla gündeme geldi. Koruma-Restorasyon Uzmanı Dr. Ömer Dabanlı’nın ortaya attığı teze bakılırsa, İstanbul’un tarihi kara surlarında yürütülen, bilim heyetinde Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, Prof. Dr. Baha Tanman, Prof. Dr. Engin Akyürek, Prof. Dr. Feridun Çılığ ve Prof. Dr. Erol Gürdal üzere saygın isimlerin bulunduğu onarım çalışması ‘UNESCO’ya izah edilemeyecek’ boyutta. Argümanların akabinde, bilim konseyinden Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, Prof. Dr. Feridun Çılı ve İBB Kültür Varlıkları Daire Lideri Oktay Özel’le görüştüm. birinci vakit içinderda onarım sürecinin ne vakit başladığı sorusunu yönelttiğim Özel, bakılırsave geldiklerinde surlar için bir bilim konseyi oluşturduklarını, 25 burçta ağır hasar tespit ettikleri bilgisini aktardı. Bu burçların 8’inin etrafıyla birlikte, 5’inin de tek başına acil, 7’sinin çabucak müdahale istediğini belirten Özel, “2020’nin ortalarında sonucumızı aldık zira kendi kendine çökme tehlikesi vardı birçoklarının, ayrıyeten beklenen İstanbul sarsıntısına de hazırlanmalıydık” dedi. Tarihi kara surlarında en son 30 yıl evvel geniş kapsamlı bir onarım yapıldığını hatırlatan Özel, projeye dair şu ayrıntıları aktardı: “30 yılda tek bir çivi çakılmamış bir dünya miras alanından bahsediyoruz, tahribat yıllar ortasında her gün artmış. 7 acil burçta iki etapta onarım ihaleyi yaptık ve başladık. Belgrad Kapı ve Yedikule Hisarı içindeki 5 burcu 2022 Haziran’da tamamlamış olacağız. Ayrıyeten Sulukule ve etrafındaki 3 adet çökmek üzere olan burçları da bu süreçte tamamlayacağız. 2022 Ocak’ta da 10 burçta daha onarıma başlayacağız. Sonuç olarak 2022 yılı ortasında ‘tehlikeli’ dediğimiz bütün burçları restore etmeyi hedefliyoruz.”
‘DENEME ALANI BİTMİŞ ÜZERE YANSITILIYOR’
Özel, Dabakoğlu’nun onarıma ait gündeme getirdiği ‘özgün dokuya uyumsuz’ savını sorduğumda ise şu karşılığı verdi: “Şu an İBB Miras ile bu alanda yürüttüğümüz onarımda büsbütün özgünlüğe uygun ve klâsik sistemler kullanıyoruz. İstanbul küpekisi dediğimiz, geçmişte Bakırköy ve Çatalca etrafında ocakları olan taşın bir daha Çatalca bölgesinde özgün bir damarını yakaladık ve çıkardık. Yapılan bilimsel çalışmalarda da tıpkı olduğu tespitinde bulunduk ve bilim şurasının onayı ile bu taşla yapıyoruz onarımı. Şantiye alanındaki kireç kuyusunda da özgünlüğüne uygun biçimde kirecini söndürerek kullanıyoruz, yani bütün klâsik yolları uygulayarak özgün bir onarım çalışması yürütüyoruz. Hatta, kaba biçimdeki ocak taşını büsbütün ustanın el becerisi ile şantiye alanında özgün taşa birebir uyacak biçimde tane tane işleyerek montajını yapıyoruz.” Surlarda epeyce özel bir taş personelliği uygulandığının altını çizen Özel, “Şu an 100 kamyon taş orada yığılı, dileyen herkes gorebilir. Dabakoğlu’nun savında gösterdiği yer taş ustalarının bize süreci göstermek için yaptığı süreksiz bir uygulama alanı. Güya bitmiş, tamamlanmış bir çalışma üzere kamuoyuna yansıtılıyor. meğer bizim içerde bitirdiğimiz kısımlar var, buraları herkese gösterdik. Beyefendi de bizden isteseydi kendisini de gezdirir, anlatırdık.”
‘AÇIK HAVA MÜZESİNİN BİRİNCİ DURAĞI HAFTAYA AÇILIYOR’:
Surların ayrıyeten ‘harabe estetiğini’ koruyarak restore ettiklerini vurgulayan Özel “Restorasyon bittiğinde surlarda gezecek İstanbullular arkeolojik bir onarımla karşılaşacak, görsel bir keyifle gezecekler” sözlerini kullandı. Özel, UNESCO Dünya Mirası açısından en hassas noktalardan biri olan kara surları ve etrafındaki onarımın bütün kurallara uygun biçimde gerçekleştirmek için bilhassa ‘açık onarım ilkesi’ ile yürütüldüğünü de söyleyerek, “Alan bütün İstanbullulara, herkese açık, toplumsal medya üzerinden aldığımız müracaatlarla şimdiye kadar 10 binlerce kişiyi gezdirdik. Ayrıyeten İstanbul, Yıldız Teknik üzere üniversitelerden bu mevzuda uzman hocalar ve öğrencileri de geliyor, geziyor. Olumlu tenkitler alıyoruz” dedi. Bölgedeki çalışmaların İBB Lideri Ekrem İmamoğlu’nun kara surlarını bir açık hava müzesine dönüştürülmesi maksadı doğrultusunda devam ettiğini kaydeden Özel, son olarak İstanbulluları sevindirecek şu ayrıntıları verdi: “İstanbul surları açık hava müzesinin birinci merkezi Yedikule’deki Gazhane olacak. İkincisi şu an şantiyemizin olduğu Belgrad Kapı ve Yedikule içindeki alan olacak. Üçüncüsü de çalışmalarını bitirdiğimiz ve önümüzdeki haftalarda açacağımız Mevlana Kapı Karakolu. Bu karakol uzunca bir süre dış müdahalelerle yıkılma tehlikesi altındaydı. Şu an, İstanbul surları müzesinin açılan birinci yeri olacak. Topkapı, Sulukule ve Haliç’tekiler ile 5 etapta dünya mirası kara surlarını İstanbul turizmiyle buluşturacağız.”
ZEYNEP AHUNBAY: ARKEOLOJİK PAHALARI GÖZETİYORUZ
“Nurettin Sözen devrinde Yedikule’de, 2’nci kuleden demiryoluna uzanan yolun kenarında yıkılan fabrikaların onarımında çalışıyordum. 1994’te idare değişti ve bu çalışma yarım kaldı. O kısım bugün örneğin hala tehlikeli durumda, İBB’ye söylemiş oldum. 1999 zelzelesinin akabinde Edirnekapı’da yıkılan kulelerden Tekfur Sarayı’na kadar olan kısımda bir onarım başladı. Surlar durdukça yıkılıyor, daima bakım yapılmalıydı. Şu an onarımın âlâ yapılması için çalışıyoruz. Belediye takımlarının de onarımı titizlikle denetlemesi kıymetli doğal. Son ziyaretimde bu çatlak ve arızalı olan kulelerin sağlamlaştırılması için yeni projeler hazırlandı, Sulukule takımının çizimlerine baktım, gerekli düzeltmeleri yaptık. Geçen hafta örneğin onarımdan bir fotoğraf geldi, uygun olmayan şeyler gördüm, belediye ismine denetimini yapan Ayşen Kaya’ya ilettim gerekli düzeltmeyi. Yapılan uygulamaları denetim ediyoruz. Yüklenici daha evvel provalar yapmıştı, biroldukca kere yaptılar söktüler, uygun hale gelinceye kadar uğraşıldı. Zira dünya mirası alanı burası, makus bir uygulama yapılmamalı. Geçmişte Edirnekapı ve Tekfur Sarayı’nda yapılan çalışma da geniş kapsamlıydı fakat sonuç yeterli olmadı. Çok eleştirildi, inşallah bunlar daha başarılı, bilimsel arkeolojik pahaları gözeten bir biçimde tamamlanır.”
FERİDUN ÇILI: ASGARÎ MÜDAHALE İLE RESTORE EDİLİYOR
Basına yansıyan fotoğrafta, onarım alanında süreksiz olarak yapılmış bir çalışma görünüyor. Yoldan geçerken birisinin güya en son onarım üzere fotoğraf çekmesi ve bunu bitmiş, kabul edilmiş bir çalışma üzere sunması ayıp. Biliyorum diye geçinenler yapıyor bunu. Temelinde bu stil tenkit yapan tiplere siz bu işin neresindesiniz diye sormak lazım. Katiyen samimi bir tenkit değil, benim yerinde gördüğüm bir uygulama, deneme yapılmış bir alan zira. Projenin bilim konseyindeyim, bize çalışmalarla ilgili bilgi veriliyor, olanı olmamışı kararlaştırıyoruz orada. Ben inşaat mühendisiyim, bir kulenin belirli bir kota kadar tamamlanması için ısrar ettim örneğin, ‘bir daha inşa edildi’ denilir diye kabul edilmedi. Kulenin sarsıntıda yıkılmayacak kadar güvenlik düzebir daha getirilerek bırakılması sonucu alındı. Minumum müdahale var yani şu an onarımda, bittiğinde pahalandırmak lazım. Ayrıyeten, Prof. Dr. Ahunbay bu onarımın en emniyetli ismidir. Hiç bu biçimde bir şeye müsaade verir mi? örneğin yakın vakitte Yerebatan Sarnıcı onarımını tamamladık, şahane oldu. Birebir titizliğin surlarda da uygulandığını düşünüyorum.
‘DENEME ALANI BİTMİŞ ÜZERE YANSITILIYOR’
Özel, Dabakoğlu’nun onarıma ait gündeme getirdiği ‘özgün dokuya uyumsuz’ savını sorduğumda ise şu karşılığı verdi: “Şu an İBB Miras ile bu alanda yürüttüğümüz onarımda büsbütün özgünlüğe uygun ve klâsik sistemler kullanıyoruz. İstanbul küpekisi dediğimiz, geçmişte Bakırköy ve Çatalca etrafında ocakları olan taşın bir daha Çatalca bölgesinde özgün bir damarını yakaladık ve çıkardık. Yapılan bilimsel çalışmalarda da tıpkı olduğu tespitinde bulunduk ve bilim şurasının onayı ile bu taşla yapıyoruz onarımı. Şantiye alanındaki kireç kuyusunda da özgünlüğüne uygun biçimde kirecini söndürerek kullanıyoruz, yani bütün klâsik yolları uygulayarak özgün bir onarım çalışması yürütüyoruz. Hatta, kaba biçimdeki ocak taşını büsbütün ustanın el becerisi ile şantiye alanında özgün taşa birebir uyacak biçimde tane tane işleyerek montajını yapıyoruz.” Surlarda epeyce özel bir taş personelliği uygulandığının altını çizen Özel, “Şu an 100 kamyon taş orada yığılı, dileyen herkes gorebilir. Dabakoğlu’nun savında gösterdiği yer taş ustalarının bize süreci göstermek için yaptığı süreksiz bir uygulama alanı. Güya bitmiş, tamamlanmış bir çalışma üzere kamuoyuna yansıtılıyor. meğer bizim içerde bitirdiğimiz kısımlar var, buraları herkese gösterdik. Beyefendi de bizden isteseydi kendisini de gezdirir, anlatırdık.”
‘AÇIK HAVA MÜZESİNİN BİRİNCİ DURAĞI HAFTAYA AÇILIYOR’:
Surların ayrıyeten ‘harabe estetiğini’ koruyarak restore ettiklerini vurgulayan Özel “Restorasyon bittiğinde surlarda gezecek İstanbullular arkeolojik bir onarımla karşılaşacak, görsel bir keyifle gezecekler” sözlerini kullandı. Özel, UNESCO Dünya Mirası açısından en hassas noktalardan biri olan kara surları ve etrafındaki onarımın bütün kurallara uygun biçimde gerçekleştirmek için bilhassa ‘açık onarım ilkesi’ ile yürütüldüğünü de söyleyerek, “Alan bütün İstanbullulara, herkese açık, toplumsal medya üzerinden aldığımız müracaatlarla şimdiye kadar 10 binlerce kişiyi gezdirdik. Ayrıyeten İstanbul, Yıldız Teknik üzere üniversitelerden bu mevzuda uzman hocalar ve öğrencileri de geliyor, geziyor. Olumlu tenkitler alıyoruz” dedi. Bölgedeki çalışmaların İBB Lideri Ekrem İmamoğlu’nun kara surlarını bir açık hava müzesine dönüştürülmesi maksadı doğrultusunda devam ettiğini kaydeden Özel, son olarak İstanbulluları sevindirecek şu ayrıntıları verdi: “İstanbul surları açık hava müzesinin birinci merkezi Yedikule’deki Gazhane olacak. İkincisi şu an şantiyemizin olduğu Belgrad Kapı ve Yedikule içindeki alan olacak. Üçüncüsü de çalışmalarını bitirdiğimiz ve önümüzdeki haftalarda açacağımız Mevlana Kapı Karakolu. Bu karakol uzunca bir süre dış müdahalelerle yıkılma tehlikesi altındaydı. Şu an, İstanbul surları müzesinin açılan birinci yeri olacak. Topkapı, Sulukule ve Haliç’tekiler ile 5 etapta dünya mirası kara surlarını İstanbul turizmiyle buluşturacağız.”
ZEYNEP AHUNBAY: ARKEOLOJİK PAHALARI GÖZETİYORUZ
“Nurettin Sözen devrinde Yedikule’de, 2’nci kuleden demiryoluna uzanan yolun kenarında yıkılan fabrikaların onarımında çalışıyordum. 1994’te idare değişti ve bu çalışma yarım kaldı. O kısım bugün örneğin hala tehlikeli durumda, İBB’ye söylemiş oldum. 1999 zelzelesinin akabinde Edirnekapı’da yıkılan kulelerden Tekfur Sarayı’na kadar olan kısımda bir onarım başladı. Surlar durdukça yıkılıyor, daima bakım yapılmalıydı. Şu an onarımın âlâ yapılması için çalışıyoruz. Belediye takımlarının de onarımı titizlikle denetlemesi kıymetli doğal. Son ziyaretimde bu çatlak ve arızalı olan kulelerin sağlamlaştırılması için yeni projeler hazırlandı, Sulukule takımının çizimlerine baktım, gerekli düzeltmeleri yaptık. Geçen hafta örneğin onarımdan bir fotoğraf geldi, uygun olmayan şeyler gördüm, belediye ismine denetimini yapan Ayşen Kaya’ya ilettim gerekli düzeltmeyi. Yapılan uygulamaları denetim ediyoruz. Yüklenici daha evvel provalar yapmıştı, biroldukca kere yaptılar söktüler, uygun hale gelinceye kadar uğraşıldı. Zira dünya mirası alanı burası, makus bir uygulama yapılmamalı. Geçmişte Edirnekapı ve Tekfur Sarayı’nda yapılan çalışma da geniş kapsamlıydı fakat sonuç yeterli olmadı. Çok eleştirildi, inşallah bunlar daha başarılı, bilimsel arkeolojik pahaları gözeten bir biçimde tamamlanır.”
FERİDUN ÇILI: ASGARÎ MÜDAHALE İLE RESTORE EDİLİYOR
Basına yansıyan fotoğrafta, onarım alanında süreksiz olarak yapılmış bir çalışma görünüyor. Yoldan geçerken birisinin güya en son onarım üzere fotoğraf çekmesi ve bunu bitmiş, kabul edilmiş bir çalışma üzere sunması ayıp. Biliyorum diye geçinenler yapıyor bunu. Temelinde bu stil tenkit yapan tiplere siz bu işin neresindesiniz diye sormak lazım. Katiyen samimi bir tenkit değil, benim yerinde gördüğüm bir uygulama, deneme yapılmış bir alan zira. Projenin bilim konseyindeyim, bize çalışmalarla ilgili bilgi veriliyor, olanı olmamışı kararlaştırıyoruz orada. Ben inşaat mühendisiyim, bir kulenin belirli bir kota kadar tamamlanması için ısrar ettim örneğin, ‘bir daha inşa edildi’ denilir diye kabul edilmedi. Kulenin sarsıntıda yıkılmayacak kadar güvenlik düzebir daha getirilerek bırakılması sonucu alındı. Minumum müdahale var yani şu an onarımda, bittiğinde pahalandırmak lazım. Ayrıyeten, Prof. Dr. Ahunbay bu onarımın en emniyetli ismidir. Hiç bu biçimde bir şeye müsaade verir mi? örneğin yakın vakitte Yerebatan Sarnıcı onarımını tamamladık, şahane oldu. Birebir titizliğin surlarda da uygulandığını düşünüyorum.