Yeni bir çalışmaya nazaran 9,5 büyüklüğünde olan ve 8.000 kilometre uzunluğunda tsunamiye yol açan bu mega zelzele, insan popülasyonlarının civardaki kıyıları neredeyse 1.000 yıl terk etmesine sebep olmuş.
Günümüzdeki Şili’nin kuzey kısmında yaklaşık 3.800 yıl evvel meydana gelen zelzele, tektonik bir levhanın kırılmasıyla bölgenin kıyı şeridinin üst kalkması kararında yaşanmış. Araştırmacıların keşfettiğine nazaran sarsıntıdan daha sonra gelen tsunami o kadar kuvvetliymüş ki, 20 metreye ulaşan dalgalar ta Yeni Zelanda’ya kadar giderek otomobil boyutundaki büyük kaya kesimlerini kıyıdan yüzlerce kilometre içeriye taşımış.
800 KM’LİK KIRILMA!
popsci.com.tr’nin haberine bakılırsa, şimdiye kadar kaydedilen en büyük zelzele, Şili’nin güneyinde 9,4 ve 9,6 ortası bir büyüklükte meydana gelen 1960 Valdivia sarsıntısı.
6.000’e yakın insanın hayatını kaybetmesine yol açan bu sarsıntı, Pasifik Okyanusu boyunca tsunami dalgaları oluşturmuş. Valdivia sarsıntısına sebep olan dev boyutlu kırılmanın uzunluğu 800 km’ye kadar varıyor.
Ama bilim insanlarının iki hafta evvel Science Advances bülteninde yayımlanan araştırmada bilgilerinı anlattığı bu yeni keşfedilen sarsıntı hayli daha büyük ve yaklaşık 1.000 km uzunluğundaki bir kırılmadan kaynaklanıyor.
“BU KADAR BÜYÜK BİR KIRILMANIN OLMAMAYACAĞI SANILIYORDU”
İngiltere’deki Southampton Üniversitesinde yerbilimci olan eş müellif James Goff, “Ülkenin kuzeyinde bu boyutta bir olayın gerçekleşemeyeceği düşünülüyordu zira bu kadar büyük bir kırılmanın olamayacağı sanılıyordu” diyor.
Valdivia sarsıntısı üzere bu antik zelzele de mega itişli bir zelzele; yani dünyadaki en güçlü zelzele tipi. Bu zelzeleler, Dünya’nın tektonik levhalarından biri ötekinin altına girdiğinde meydana geliyor.
Bu iki levha, nihayetinde sürtünmeyle kilitleniyor lakin levhaların çarpışmasına sebep olmuş kuvvetler birikmeye devam ediyor. Sonunda o kadar fazla yük birikiyor ki, levhalar içindeki temas noktası parçalanıyor ve devasa bir kırılma gerçekleşiyor.
Bunun kararında yıkıcı sismik dalgalar formunda güç açığa çıkıyor.
“DENİZDEN ÇOK UZAKTA BULUNDULAR”
Bu dev zelzelenin ispatları, araştırmacıların Şili’deki Atakama Çölü kadar iç kısımlara gittiklerini keşfettiği denizel ve kıyısal hususlarda (kıyısal bölgelere has iri kaya modülleri, ince çakıl taşları ve kumlar gibi) bulunmuş.
“Karanın iç kısımlarına fırlatılmadan evvel denizde sessiz sedasız yaşıyor olabilecek biroldukça küçük canlı ve deniz çökeline ilişkin bulgulara rastladık” diyor Goff açıklamada. “Üstelik bunların hepsini devasa yüksekliktete ve denizden çok uzakta bulduk; ötürüsıyla onları buraya getiren şey bir fırtına olamaz.”
Bu çökelleri denizden bu biçimdesine uzağa neyin getirdiğini daha güzel anlamak isteyen araştırmacılar, radyokarbon tarihleme yolunu kullanmışlar.
Bu prosedürde, radyoaktif bir karbon izotopu olan karbon 14’ün husus ortasındaki ölçüleri ölçülerek tarih belirleniyor. Karbon 14 Dünya’da her yerde bulunduğundan, çökeller oluştuğu sırada bu izotopu kolaylıkla kendilerine çekiyorlar.
Yarı ömrü yahut yarısının radyoaktif biçimde bozunması için geçen mühlet 5,730 yıl olan karbon 14, bir unsurda ne kadar bozunmamış karbon 14 olduğunu denetim edip son 50.000 yıllık tarihe göz atmak isteyen bilim insanları için ülkü bir araç niteliğinde.
İÇ KISIMLARA SÜRÜKLENMİŞLER
Şili’nin kuzey kıyılarında 600 km’yi aşkın yedi farklı hafriyat bölgesinden alınmış 17 çökel meselain tarihini belirleyen araştırmacılar, ilişkin oldukları yerde bulunmayan kıyısal unsurların yaklaşık 3.800 yıl evvel iç kısımlara sürüklendiğini anlamışlar.
Kazıbilimcilerin toprak altından çıkardığı antik taş yapılarda da ek bulgulara rastlanmış. İnsanların inşa ettiği bu taş duvarların, tsunami çökellerinin altında yattığı ve kimilerinin karşıt durup denize hakikat baktığı keşfedilmiş. Bu durum ise kelam konusu yapıların, geri çekilen tsunami dalgalarının meydana getirdiği güçlü akıntılarla yuvarlandıklarını akla getiriyor.
“HİÇBİR ŞEY KALMAMIŞ”
“Orada yaşayan lokal nüfusa ilişkin hiç bir şey kalmamış” diyor Goff. “Arkeolojik çalışmamızda, insan toplulukları tsunamilerin ulaşamadığı kadar iç kısımlara göç ettikten daha sonra dev bir toplumsal kaos yaşandığını bulduk. Beşerler bir daha kıyıda yaşamaya 1.000 yılı aşkın mühlet daha sonra başlamış ki bu mühlet ölçüsü, yiyecek için denize bel bağladıkları göz önüne alındığında inanılmaz uzunlukta.”
Güney Yarımkürede insanların ömrünü mahveden bir zelzele ve tsunaminin bilinen en eski örneği bu keşif olduğundan, bilim insanları bölgeyi daha fazla araştırmak istiyor.
Araştırmalarının, gelecekte meydana gelebilecek potansiyel mega itişli zelzele tehlikelerine karşı bizi daha düzgün bilgilendireceğini düşünüyorlar.
“Bu olay Şili’de yaşayan beşerler üzerinde büyük bir tesir oluştursa da, tsunami 3.800 yıl evvel vurduğunda Güney Pasifik adalarında yaşayan yoktu” diyor Goff.
“Fakat günümüzde hepsi kalabalık ve pek birçok da meşhur turistik yerler. ötürüsıyla bu biçimde bir olay bir kere daha yaşandığında, yeni bulgulardan ders çıkarmazsak sonuçlar felaket olabilir.”
Günümüzdeki Şili’nin kuzey kısmında yaklaşık 3.800 yıl evvel meydana gelen zelzele, tektonik bir levhanın kırılmasıyla bölgenin kıyı şeridinin üst kalkması kararında yaşanmış. Araştırmacıların keşfettiğine nazaran sarsıntıdan daha sonra gelen tsunami o kadar kuvvetliymüş ki, 20 metreye ulaşan dalgalar ta Yeni Zelanda’ya kadar giderek otomobil boyutundaki büyük kaya kesimlerini kıyıdan yüzlerce kilometre içeriye taşımış.
800 KM’LİK KIRILMA!
popsci.com.tr’nin haberine bakılırsa, şimdiye kadar kaydedilen en büyük zelzele, Şili’nin güneyinde 9,4 ve 9,6 ortası bir büyüklükte meydana gelen 1960 Valdivia sarsıntısı.
6.000’e yakın insanın hayatını kaybetmesine yol açan bu sarsıntı, Pasifik Okyanusu boyunca tsunami dalgaları oluşturmuş. Valdivia sarsıntısına sebep olan dev boyutlu kırılmanın uzunluğu 800 km’ye kadar varıyor.
Ama bilim insanlarının iki hafta evvel Science Advances bülteninde yayımlanan araştırmada bilgilerinı anlattığı bu yeni keşfedilen sarsıntı hayli daha büyük ve yaklaşık 1.000 km uzunluğundaki bir kırılmadan kaynaklanıyor.
“BU KADAR BÜYÜK BİR KIRILMANIN OLMAMAYACAĞI SANILIYORDU”
İngiltere’deki Southampton Üniversitesinde yerbilimci olan eş müellif James Goff, “Ülkenin kuzeyinde bu boyutta bir olayın gerçekleşemeyeceği düşünülüyordu zira bu kadar büyük bir kırılmanın olamayacağı sanılıyordu” diyor.
Valdivia sarsıntısı üzere bu antik zelzele de mega itişli bir zelzele; yani dünyadaki en güçlü zelzele tipi. Bu zelzeleler, Dünya’nın tektonik levhalarından biri ötekinin altına girdiğinde meydana geliyor.
Bu iki levha, nihayetinde sürtünmeyle kilitleniyor lakin levhaların çarpışmasına sebep olmuş kuvvetler birikmeye devam ediyor. Sonunda o kadar fazla yük birikiyor ki, levhalar içindeki temas noktası parçalanıyor ve devasa bir kırılma gerçekleşiyor.
Bunun kararında yıkıcı sismik dalgalar formunda güç açığa çıkıyor.
“DENİZDEN ÇOK UZAKTA BULUNDULAR”
Bu dev zelzelenin ispatları, araştırmacıların Şili’deki Atakama Çölü kadar iç kısımlara gittiklerini keşfettiği denizel ve kıyısal hususlarda (kıyısal bölgelere has iri kaya modülleri, ince çakıl taşları ve kumlar gibi) bulunmuş.
“Karanın iç kısımlarına fırlatılmadan evvel denizde sessiz sedasız yaşıyor olabilecek biroldukça küçük canlı ve deniz çökeline ilişkin bulgulara rastladık” diyor Goff açıklamada. “Üstelik bunların hepsini devasa yüksekliktete ve denizden çok uzakta bulduk; ötürüsıyla onları buraya getiren şey bir fırtına olamaz.”
Bu çökelleri denizden bu biçimdesine uzağa neyin getirdiğini daha güzel anlamak isteyen araştırmacılar, radyokarbon tarihleme yolunu kullanmışlar.
Bu prosedürde, radyoaktif bir karbon izotopu olan karbon 14’ün husus ortasındaki ölçüleri ölçülerek tarih belirleniyor. Karbon 14 Dünya’da her yerde bulunduğundan, çökeller oluştuğu sırada bu izotopu kolaylıkla kendilerine çekiyorlar.
Yarı ömrü yahut yarısının radyoaktif biçimde bozunması için geçen mühlet 5,730 yıl olan karbon 14, bir unsurda ne kadar bozunmamış karbon 14 olduğunu denetim edip son 50.000 yıllık tarihe göz atmak isteyen bilim insanları için ülkü bir araç niteliğinde.
İÇ KISIMLARA SÜRÜKLENMİŞLER
Şili’nin kuzey kıyılarında 600 km’yi aşkın yedi farklı hafriyat bölgesinden alınmış 17 çökel meselain tarihini belirleyen araştırmacılar, ilişkin oldukları yerde bulunmayan kıyısal unsurların yaklaşık 3.800 yıl evvel iç kısımlara sürüklendiğini anlamışlar.
Kazıbilimcilerin toprak altından çıkardığı antik taş yapılarda da ek bulgulara rastlanmış. İnsanların inşa ettiği bu taş duvarların, tsunami çökellerinin altında yattığı ve kimilerinin karşıt durup denize hakikat baktığı keşfedilmiş. Bu durum ise kelam konusu yapıların, geri çekilen tsunami dalgalarının meydana getirdiği güçlü akıntılarla yuvarlandıklarını akla getiriyor.
“HİÇBİR ŞEY KALMAMIŞ”
“Orada yaşayan lokal nüfusa ilişkin hiç bir şey kalmamış” diyor Goff. “Arkeolojik çalışmamızda, insan toplulukları tsunamilerin ulaşamadığı kadar iç kısımlara göç ettikten daha sonra dev bir toplumsal kaos yaşandığını bulduk. Beşerler bir daha kıyıda yaşamaya 1.000 yılı aşkın mühlet daha sonra başlamış ki bu mühlet ölçüsü, yiyecek için denize bel bağladıkları göz önüne alındığında inanılmaz uzunlukta.”
Güney Yarımkürede insanların ömrünü mahveden bir zelzele ve tsunaminin bilinen en eski örneği bu keşif olduğundan, bilim insanları bölgeyi daha fazla araştırmak istiyor.
Araştırmalarının, gelecekte meydana gelebilecek potansiyel mega itişli zelzele tehlikelerine karşı bizi daha düzgün bilgilendireceğini düşünüyorlar.
“Bu olay Şili’de yaşayan beşerler üzerinde büyük bir tesir oluştursa da, tsunami 3.800 yıl evvel vurduğunda Güney Pasifik adalarında yaşayan yoktu” diyor Goff.
“Fakat günümüzde hepsi kalabalık ve pek birçok da meşhur turistik yerler. ötürüsıyla bu biçimde bir olay bir kere daha yaşandığında, yeni bulgulardan ders çıkarmazsak sonuçlar felaket olabilir.”