TANER AY
Cengiz Aytmatov’dan okuduğum birinci roman Beyaz Gemi’ydi. 1970 yılıydı, Beyaz Gemi beni öylesine fazla etkilemişti ki, çabucak akabinde babamın kitaplığında bulduğum Cemile’yi ve Kopar Zincirlerini Gülsarı’yı okudum. en çok da Kopar Zincirlerini Gülsarı’yı sevdiğimi anımsıyorum. Birkaç yıl daha sonra Kızıltıoprak’taki Kent Sinemasında Irina Poplavskaya ile Sergey Yutkeviç uyarlaması Cemile’yi ve Sergey Urusevskiy uyarlaması Kopar Zincirlerini Gülsarı’yı seyrettim.
Cemile’de aklımda niçinse bir Natalya Arinbasarova kaldı, hâlâ onun Aytmatov’un hikayesinden de sinemadan de hoş olduğunu düşünenlerdenim. Kopar Zincirlerini Gülsarı’yı ise romandaki sistem eleştirisi atılarak, uyarlamaya yalnızca Gülsarı’nın ve Tanabay’ın hüzünlü ayrılık hikayesinin temel alındığı bir sinema olarak değerlendirmiştim. bir daha de Kopar Zincirlerini Gülsarı benim ruhunu feci acıtmıştı. Sanırım iki sineması de 1974 yılında seyretmiştim. 1975 daha sonrasında, Aytmatov’un romanlarındaki üstü örtülü sistem tenkidine rağmen, Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin neden Aytmatov’u bir ‘ihraç malzemesi’ olarak dünya edebiyatına soktuğunu merak etmeye başladım.
KIRGIZ AYDININ OĞLU
Evet, Aytmatov’un 20’nci yüzyılın en büyük muharrirlerinden biri olduğu muhakkaktı fakat, 1954 yılından itibaren KGB ismini alan kirli örgütün arşivinde, öldürülen yahut GULAG cehenneminde kaybedilen onlarca muharririn yayımlanmamış evrakları dururken, neden onun isminin pazarlandığına bir türlü mana veremiyordum. Ancak, benim açımdan daha vahim olan şey, Aytmatov’un köklerine karşın yapıtlarını Rusça yazmasıydı. Aytmatov Rusça’nın yazarıydı. Lakin, 1992 yılında tuhaf bir şey oldu. bu biçimdea kadar ‘sol’un beğenilen müellifi olan Aytmatov, SSCB yıkıldıktan daha sonra birden ‘sağ’ın beğenilen müellifi oluverdi. sebebi, babası Törökul’un NKVD cellatları tarafınca infaz edilen Kırgız aydınlarından biri olmasıydı. Stalinist ‘sol’ için olağan, hiç şaşırmadım. Bu olayı merak edenler Roza Aytmatova’nın Tarihin Ak Sayfaları’nı kesinlikle okumalıdırlar (Salkımsöğüt Yayınevi, 2011).
TATAR TARAFI PEK BİLİNMEZ
Onun Tatar tarafı pek bilinmez, bunun için de Fevziye Bayramova’nın Ana isimli araştırmasını tavsiye ederim (Bengü Yayınları, 2020). Cengiz Aytmatov’un bütün yapıtlarını artık Ötüken Neşriyât yayımlıyor. Çok da güzel çeviriler. Aytmatov’un bütün yapıtlarının toplu bir değerlendirmesi içinse her insanın dikkatini Mehmet Yılmaz’ın 2021 yılının son günlerinde GUFO Yayınevi’nden çıkan Bozkırın İnsanlık Türküsü Cengiz Aytmatov isimli yapıta çekerim. Yılmaz, hemşehrim, o da Samsunlu. Coğrafya öğretmeniymiş, dünyası Aytmatov okumakla değişmiş. Onun, sevgili kardeşim Şaban Özdemir’in eniştesi olduğunu daha sonradan tesadüfen öğrendim. Yılmaz’ın kalemine sıhhat, hepimiz için fazlaca bedelli bir kitap hazırlamış. Kendi nâmıma söyleyeyim, Mehmet Yılmaz’dan epey şey öğrendim. Bu kitabının başta edebiyat öğrencileri olmak üzere her beşerinin kitaplığında bulunması gerektiği kanısındayım. Bu ortada, Aytmatov okumayı sevenlere, Söğüt mecmuasının son sayısının ‘Cengiz Aytmatov Özel Sayısı’ olduğunu da haber vereyim.
Cengiz Aytmatov’dan okuduğum birinci roman Beyaz Gemi’ydi. 1970 yılıydı, Beyaz Gemi beni öylesine fazla etkilemişti ki, çabucak akabinde babamın kitaplığında bulduğum Cemile’yi ve Kopar Zincirlerini Gülsarı’yı okudum. en çok da Kopar Zincirlerini Gülsarı’yı sevdiğimi anımsıyorum. Birkaç yıl daha sonra Kızıltıoprak’taki Kent Sinemasında Irina Poplavskaya ile Sergey Yutkeviç uyarlaması Cemile’yi ve Sergey Urusevskiy uyarlaması Kopar Zincirlerini Gülsarı’yı seyrettim.
Cemile’de aklımda niçinse bir Natalya Arinbasarova kaldı, hâlâ onun Aytmatov’un hikayesinden de sinemadan de hoş olduğunu düşünenlerdenim. Kopar Zincirlerini Gülsarı’yı ise romandaki sistem eleştirisi atılarak, uyarlamaya yalnızca Gülsarı’nın ve Tanabay’ın hüzünlü ayrılık hikayesinin temel alındığı bir sinema olarak değerlendirmiştim. bir daha de Kopar Zincirlerini Gülsarı benim ruhunu feci acıtmıştı. Sanırım iki sineması de 1974 yılında seyretmiştim. 1975 daha sonrasında, Aytmatov’un romanlarındaki üstü örtülü sistem tenkidine rağmen, Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin neden Aytmatov’u bir ‘ihraç malzemesi’ olarak dünya edebiyatına soktuğunu merak etmeye başladım.
KIRGIZ AYDININ OĞLU
Evet, Aytmatov’un 20’nci yüzyılın en büyük muharrirlerinden biri olduğu muhakkaktı fakat, 1954 yılından itibaren KGB ismini alan kirli örgütün arşivinde, öldürülen yahut GULAG cehenneminde kaybedilen onlarca muharririn yayımlanmamış evrakları dururken, neden onun isminin pazarlandığına bir türlü mana veremiyordum. Ancak, benim açımdan daha vahim olan şey, Aytmatov’un köklerine karşın yapıtlarını Rusça yazmasıydı. Aytmatov Rusça’nın yazarıydı. Lakin, 1992 yılında tuhaf bir şey oldu. bu biçimdea kadar ‘sol’un beğenilen müellifi olan Aytmatov, SSCB yıkıldıktan daha sonra birden ‘sağ’ın beğenilen müellifi oluverdi. sebebi, babası Törökul’un NKVD cellatları tarafınca infaz edilen Kırgız aydınlarından biri olmasıydı. Stalinist ‘sol’ için olağan, hiç şaşırmadım. Bu olayı merak edenler Roza Aytmatova’nın Tarihin Ak Sayfaları’nı kesinlikle okumalıdırlar (Salkımsöğüt Yayınevi, 2011).
TATAR TARAFI PEK BİLİNMEZ
Onun Tatar tarafı pek bilinmez, bunun için de Fevziye Bayramova’nın Ana isimli araştırmasını tavsiye ederim (Bengü Yayınları, 2020). Cengiz Aytmatov’un bütün yapıtlarını artık Ötüken Neşriyât yayımlıyor. Çok da güzel çeviriler. Aytmatov’un bütün yapıtlarının toplu bir değerlendirmesi içinse her insanın dikkatini Mehmet Yılmaz’ın 2021 yılının son günlerinde GUFO Yayınevi’nden çıkan Bozkırın İnsanlık Türküsü Cengiz Aytmatov isimli yapıta çekerim. Yılmaz, hemşehrim, o da Samsunlu. Coğrafya öğretmeniymiş, dünyası Aytmatov okumakla değişmiş. Onun, sevgili kardeşim Şaban Özdemir’in eniştesi olduğunu daha sonradan tesadüfen öğrendim. Yılmaz’ın kalemine sıhhat, hepimiz için fazlaca bedelli bir kitap hazırlamış. Kendi nâmıma söyleyeyim, Mehmet Yılmaz’dan epey şey öğrendim. Bu kitabının başta edebiyat öğrencileri olmak üzere her beşerinin kitaplığında bulunması gerektiği kanısındayım. Bu ortada, Aytmatov okumayı sevenlere, Söğüt mecmuasının son sayısının ‘Cengiz Aytmatov Özel Sayısı’ olduğunu da haber vereyim.