SALİHA SULTAN
İslam dünyasının bilinen en eski vakfiyesi deşifre edildi. Christie’s Müzayede Evi’nin 2015 yılında düzenlediği bir açık artırmada gün yüzüne çıkan yaklaşık 1200 yıllık taş kitabenin periyodun Abbasi halifesinin Türk hadimi Ebu Salih tarafınca Allah ismine Filistinlilere bağışlanan iki köye ilişkin olduğu ortaya çıktı.
Vakfiyenin deşifre çalışması ise Hollanda Türk ve Arap Dünyası Araştırma Merkezi Lideri, tarihçi Dr. Mehmet Tütüncü’nün öncülüğünde gerçekleşti. Vakfiye hakkında KARAR’a bilgi veren Dr. Tütüncü, tarihi yapıtın Christie’s’teki müzayede ile dikkatini çektiğini, akabinde belirterek, “Yazısından, taşa işleniş biçiminden epeyce değerli bir kitabe olduğunu anladım. Yazı çivi yazısına benzeyen, değişik bir tarzda yazılmış, noktasız, köşesiz harflerden oluşuyor. Vakit ortasında biraz üzerinde çalıştım. Christie’s’i arayarak nerede bulunduğunu öğrenmeye çalıştım, İsviçre’de özel bir koleksiyonda bulunduğunu, 1996’da bu koleksiyona girdiğini belirttiler. O koleksiyona nasıl geldiği hakkında ise bilgi vermediler. Kitabe 20 yıl daha sonra satışa çıktı. Açık artırmada Irak’tan Samarra’dan geldiğini söylemiş olduler, kestirimleri bu biçimdeydi. Lakin deşifre edilememişti” dedi. Kitabedeki yazıları deşifre için kufi yazıyı dünyada en yeterli bilen isimlerden biri olan Tunuslu Prof. Lotfi Abdeljaouad’dan dayanak istediğini belirten Dr. Tütüncü, şu ayrıntıları aktardı: “Kendisinden iki ay ses çıkmadı, daha sonra geri döndü ve bu iki ay boyunca yazı ile uğraştığını belirtti. Metinde yazım yanılgıları olduğunu ve fasih bir Arapça ile yazılmadığını belirti. En sonunda metni deşifre ettiğinde miladi 860 senelerında yazılmış olduğunu, günümüze gelen en eski ve sağlam vakfiye olduğunu anladık. Vakfiyenin koşulları, senetleri, nasıl işleyeceği konusu da taşa işlenmiş. İslam tarihi için epey değerli bir medeniyet dokümanı ortaya çıkmış oldu.” Dr. Tütüncü, akabinde Prof. Dr. Abdeljaouad’dan deşifreyi makale olarak yazmasını rica ettiğini belirterek, makalenin Aralık ayında International Journal of Turkology’de yayınlandığını, dileyen her insanın ‘academia.edu/62140250/Earliest_Islamic_Waqf_on_stone’ adresinden erişebileceğini kaydetti.
GELİRİ YOKSULLARA BAĞIŞLANAN BİR TARIM İŞLETMESİ:
Vakfiyenin yazıldığı devir hakkında da ayrıntılarını paylaşan Dr. Tütüncü, Ebu Salih’in 866’dan 869’a kadar yalnızca üç yıl bölgede karar süren Abbasi Halifesi Mu’tazz b’illah’ın hadimi olduğunu belirtti. Kitabedeki Ebu Salih’in bir Türk olduğunu ve halifenin ‘mevlası’ olarak kaydedildiğini söyleyen Dr. Tütüncü, şunları aktardı: “Abbasi sarayında Ebu Salih üzere bireyler daha epeyce Kıpçak Türklerinden oluşuyordu. Genelde Karadeniz’in kuzeyinden gelirlerdi ve halifenin özel, günlük hizmetlerini yapan bireylerdi. ötürüsıyla halifeye hayli yakın oldukları için devlet mülklerine erişimleri vardı ve mülk edinmelerine da müsaade verildi. Vakfiyede yer alan ‘Ebu Salih Hayr al-Khadim’ sözü, iyi işlerin babası, hizmetkarı manasına geliyor.” Dr. Tütüncü, vakfiyede yer alan ve Ebu Salih tarafınca Allah ismine yoksullara bağışlanan iki köyün Filistin’deki verimli yerleriyle bilinen Taberiye Gölü etrafında olduğunu, Şam’dan getirilen 40 adet at ve 25 katırın da çalıştırılması, üretimin yoksullara dağıtılması kaidesiyle birlikte Filistinlilere vakfedildiğini tabir etti. Dr. Tütüncü, “Yani bu vakfiyede oradaki yoksullara bir üretim, tarım işletmesi bağışlanıyor. Vakfiye, iki çiftliğin yararının büsbütün yoksullara dağıtılmasını sağlıyor” değerlendirmesini yaptı. O devirde halifenin hadimlerinin lakin ‘azatlı’ yani özgür olduğunda bağış yapabileceğini de hatırlatan Dr. Tütüncü “Bu vakfiyeden anlıyoruz ki Halife, Ebu Salih’i azat etmiş ki bu bağışı yapabilmiş, halifenin en kıymetli yardımcılarından biri olmalı” kanısını kelamlarına ekledi.
RAMLA YAZITINDAN DAHA ESKİ TARİHLİ
Abbâsîler miladi 750 yılında Emevî hanedanlığını devirerek, İslam dünyasındaki halifeliği üstlendi. Abbasi Halifesi Mu’tazz b’illah 866’dan 869’a kadar yalnızca üç yıl bölgede karar sürdü. Vakfiyede belirtilen bugünkü ismiyle Filistin’in aşağı Celile bölgesinde bulunan Taberiye Gölü, Hz.İsa’nın doğum yeri olduğu ileri sürülen Nasıra kentine çok yakın. Haçlılar, kitabenin yazıldığı tarihlerde bölgede 250 yıl kadar karar süren Abbasi’lerin akabinde bu toprakları ele geçirdi. Vakfiyede ismi geçen iki yerleşim yerinin Haçlılarla bir arada vakfiyesinin bitmiş olduği, hatıra olarak Christie’s tarafınca açık artırmaya çıkarılan bu taşın geriye kaldığı düşünülüyor. Prof. Dr. Abdeljaouad vakfiyeye ait makalesinde vakfiyenin muhtemelen her iki yerleşim yerinin girişinde mevcut olduğunu, lakin birinin bugüne ulaşabildiğini kaydediyor. Abdeljaouad, dördü Filistin’de ve üçü Suudi Arabistan’da olmak üzere bugüne kadar keşfedilen yedi antik taş vakıf yazıtının olduğunu belirterek, kendisinin deşifre ettiği vakfiyenin 1966’da ortaya çıkan ve bu cinste bilinen en eski örnek olduğu belirtilen Ramla yazıtı ile bir münasebet ortasında olduğunu, deşifre ettiği kitabenin Ramla tabletinden daha eski olduğunu ileri sürüyor.
İslam dünyasının bilinen en eski vakfiyesi deşifre edildi. Christie’s Müzayede Evi’nin 2015 yılında düzenlediği bir açık artırmada gün yüzüne çıkan yaklaşık 1200 yıllık taş kitabenin periyodun Abbasi halifesinin Türk hadimi Ebu Salih tarafınca Allah ismine Filistinlilere bağışlanan iki köye ilişkin olduğu ortaya çıktı.
Vakfiyenin deşifre çalışması ise Hollanda Türk ve Arap Dünyası Araştırma Merkezi Lideri, tarihçi Dr. Mehmet Tütüncü’nün öncülüğünde gerçekleşti. Vakfiye hakkında KARAR’a bilgi veren Dr. Tütüncü, tarihi yapıtın Christie’s’teki müzayede ile dikkatini çektiğini, akabinde belirterek, “Yazısından, taşa işleniş biçiminden epeyce değerli bir kitabe olduğunu anladım. Yazı çivi yazısına benzeyen, değişik bir tarzda yazılmış, noktasız, köşesiz harflerden oluşuyor. Vakit ortasında biraz üzerinde çalıştım. Christie’s’i arayarak nerede bulunduğunu öğrenmeye çalıştım, İsviçre’de özel bir koleksiyonda bulunduğunu, 1996’da bu koleksiyona girdiğini belirttiler. O koleksiyona nasıl geldiği hakkında ise bilgi vermediler. Kitabe 20 yıl daha sonra satışa çıktı. Açık artırmada Irak’tan Samarra’dan geldiğini söylemiş olduler, kestirimleri bu biçimdeydi. Lakin deşifre edilememişti” dedi. Kitabedeki yazıları deşifre için kufi yazıyı dünyada en yeterli bilen isimlerden biri olan Tunuslu Prof. Lotfi Abdeljaouad’dan dayanak istediğini belirten Dr. Tütüncü, şu ayrıntıları aktardı: “Kendisinden iki ay ses çıkmadı, daha sonra geri döndü ve bu iki ay boyunca yazı ile uğraştığını belirtti. Metinde yazım yanılgıları olduğunu ve fasih bir Arapça ile yazılmadığını belirti. En sonunda metni deşifre ettiğinde miladi 860 senelerında yazılmış olduğunu, günümüze gelen en eski ve sağlam vakfiye olduğunu anladık. Vakfiyenin koşulları, senetleri, nasıl işleyeceği konusu da taşa işlenmiş. İslam tarihi için epey değerli bir medeniyet dokümanı ortaya çıkmış oldu.” Dr. Tütüncü, akabinde Prof. Dr. Abdeljaouad’dan deşifreyi makale olarak yazmasını rica ettiğini belirterek, makalenin Aralık ayında International Journal of Turkology’de yayınlandığını, dileyen her insanın ‘academia.edu/62140250/Earliest_Islamic_Waqf_on_stone’ adresinden erişebileceğini kaydetti.
GELİRİ YOKSULLARA BAĞIŞLANAN BİR TARIM İŞLETMESİ:
Vakfiyenin yazıldığı devir hakkında da ayrıntılarını paylaşan Dr. Tütüncü, Ebu Salih’in 866’dan 869’a kadar yalnızca üç yıl bölgede karar süren Abbasi Halifesi Mu’tazz b’illah’ın hadimi olduğunu belirtti. Kitabedeki Ebu Salih’in bir Türk olduğunu ve halifenin ‘mevlası’ olarak kaydedildiğini söyleyen Dr. Tütüncü, şunları aktardı: “Abbasi sarayında Ebu Salih üzere bireyler daha epeyce Kıpçak Türklerinden oluşuyordu. Genelde Karadeniz’in kuzeyinden gelirlerdi ve halifenin özel, günlük hizmetlerini yapan bireylerdi. ötürüsıyla halifeye hayli yakın oldukları için devlet mülklerine erişimleri vardı ve mülk edinmelerine da müsaade verildi. Vakfiyede yer alan ‘Ebu Salih Hayr al-Khadim’ sözü, iyi işlerin babası, hizmetkarı manasına geliyor.” Dr. Tütüncü, vakfiyede yer alan ve Ebu Salih tarafınca Allah ismine yoksullara bağışlanan iki köyün Filistin’deki verimli yerleriyle bilinen Taberiye Gölü etrafında olduğunu, Şam’dan getirilen 40 adet at ve 25 katırın da çalıştırılması, üretimin yoksullara dağıtılması kaidesiyle birlikte Filistinlilere vakfedildiğini tabir etti. Dr. Tütüncü, “Yani bu vakfiyede oradaki yoksullara bir üretim, tarım işletmesi bağışlanıyor. Vakfiye, iki çiftliğin yararının büsbütün yoksullara dağıtılmasını sağlıyor” değerlendirmesini yaptı. O devirde halifenin hadimlerinin lakin ‘azatlı’ yani özgür olduğunda bağış yapabileceğini de hatırlatan Dr. Tütüncü “Bu vakfiyeden anlıyoruz ki Halife, Ebu Salih’i azat etmiş ki bu bağışı yapabilmiş, halifenin en kıymetli yardımcılarından biri olmalı” kanısını kelamlarına ekledi.
RAMLA YAZITINDAN DAHA ESKİ TARİHLİ
Abbâsîler miladi 750 yılında Emevî hanedanlığını devirerek, İslam dünyasındaki halifeliği üstlendi. Abbasi Halifesi Mu’tazz b’illah 866’dan 869’a kadar yalnızca üç yıl bölgede karar sürdü. Vakfiyede belirtilen bugünkü ismiyle Filistin’in aşağı Celile bölgesinde bulunan Taberiye Gölü, Hz.İsa’nın doğum yeri olduğu ileri sürülen Nasıra kentine çok yakın. Haçlılar, kitabenin yazıldığı tarihlerde bölgede 250 yıl kadar karar süren Abbasi’lerin akabinde bu toprakları ele geçirdi. Vakfiyede ismi geçen iki yerleşim yerinin Haçlılarla bir arada vakfiyesinin bitmiş olduği, hatıra olarak Christie’s tarafınca açık artırmaya çıkarılan bu taşın geriye kaldığı düşünülüyor. Prof. Dr. Abdeljaouad vakfiyeye ait makalesinde vakfiyenin muhtemelen her iki yerleşim yerinin girişinde mevcut olduğunu, lakin birinin bugüne ulaşabildiğini kaydediyor. Abdeljaouad, dördü Filistin’de ve üçü Suudi Arabistan’da olmak üzere bugüne kadar keşfedilen yedi antik taş vakıf yazıtının olduğunu belirterek, kendisinin deşifre ettiği vakfiyenin 1966’da ortaya çıkan ve bu cinste bilinen en eski örnek olduğu belirtilen Ramla yazıtı ile bir münasebet ortasında olduğunu, deşifre ettiği kitabenin Ramla tabletinden daha eski olduğunu ileri sürüyor.