SALİHA SULTAN
Yılın kitaplarında Prof. Dr. İsmail Kara’nın ‘Bir Fikir Tarihi Metni Olarak İstiklal Marşı’, Prof. Dr. Cemil Aydın’ın ‘İslam Dünyası Fikri’ yapıtları öne çıkarken, alanın ilgilileri için 25 kitaplık bedelli bir okuma listesi de ortaya çıktı.
İSKENDER ÖKSÜZ: TÜRKİYE SİYASETİNDE DEĞİŞENLER VE DEĞİŞMEYENLER
Biraz tarihi, biraz sayıyı biraz da yayın lisanını esnetmek niyetindeyim. Toplum ve bilim alanında birinci üç seçimim siparişe uygun: Birinci ‘Kuvvetler Ayrılığı Olmayınca’. Kadim dostum Taha Akyol’un bu kitabı hayli partili hayata geçtiğimiz 1946’dan başlayıp Demokrat Parti’nin bittiği 1960’a kadar Türkiye’deki siyaseti anlatıyor. İkincisi, Hakan Paksoy’un ‘Türkiye’nin Rotas’ı, üçüncüsü ise Prof. Dr. Mustafa Öztürk’ün ‘İlahî Hitabın Tefsiri’nin ikinci cildi. Birinci ikisini KARAR’daki köşemde tanıtmıştım. Öztürk Hoca’nın muazzam yapıtı, o yazdıkça benim listemde bulunacak. Yağmur Tunalı’nın ‘İki Gözüm Türkçe’si de kesinlikle seçilmeli. Burada vakit kuralını çiğniyorum, kitap 2020’de yayımlanmış. Ama ben, Hazreti İsa’ya edilen ihaneti yeni öğrenen Yeniçeri üzere artık ele alıyorum. Dört etti lakin beş numaraya üç İngilizce yapıtı sokuşturmak isterim. Bunları da tek tek köşemde yazdım. Joseph Henrich’in The Secret of Our Success (Başarımızın Sırrı-2017) ve The Weirdest People in the World (Dünyanın En Acayip İnsanları- 2020). Muharrir bu ikisinin aslında tek kitap olduğunu söylüyor. Son olarak, insan biliminde ihtilal yaratacağını düşündüğüm, David Graeber ve David Wengrow’un The Dawn of Everything – A New History of Mankind ‘ı (Herşeyin Şafağı- İnsanlığın Yeni Bir Tarihi- 2021) çalışması da dikkatimi çeken yapıtlardan.
TAHA AKYOL: BU YAPITI OKUMAYAN OSMANLI AHKÂMI KESMEMELİ
1- Prof. Ahmet Yaşar Ocak, Selçuklu ve aslın Osmanlı devri dini itikatlar ve dini kültür tarihi hakkında vaktimizde bir numaralı otoritedir. Bu alanda yayınmış pek hayli akademik yapıtı bulunan Ocak’ın bu sene Alfa’dan iki kitabı yayınlandı: ‘Tasavvuf, Velayet ve Kainatın Görünmez Yöneticileri’ ile ‘Osmanlı İmparatorluğu ve İslam’. Bu son yapıtında Osmanlı kimliğini analiz ettikten daha sonra dört İslam kimliğini ya da külçeşidini anlatıyor: Devlet İslamı ya da siyasallaşmış İslam, Medrese İslamı, Tekke İslamı ve Halk İslamı… Kitapta bürokrasi, medreseler, halk İslam’ının kurallardan çok sufi hislerle belirlenen niteliği ve otoritenin yozlaşması hususlarında birinci elden kaynaklara dayalı olarak bilgi veriliyor. Bu yapıtı okumayan, Osmanlı hakkında ahkam kesmesin.
2- Hüseyin Çelik’in ‘Ali Suavi ve Dönemi’ (İletişim) kitabını okurken, Çelik’in yeterli ki siyaseti bırakıp yine üniversiteye döndüğünü düşündüm. Siyasetteki kalite ve standart kaybı, hatta popülizm sıradanlığı ortasında Hüseyin Çelik aslına bakarsan barınamazdı. Birinci baskısı 1994’ta yayınlan yapıtın ikinci baskısı bu sene yayınlandı. Siyasetten ‘teberri’ ettikten sonca Çelik araştırmasını genişletmiş, Osmanlı ve İngiliz arşivlerinde yeni dokümanlara ulaşmış. Kitap Ali Suavi’nin hayat öyküsü olmanın fazlaca ötesinde Tanzimat devri fikir ve siyaset tarihimiz üzerine epey bedelli bir araştırma. Abdülhamid’in tahttan indirilmesi halinde İngiltere’ye sığınma niyeti üzere biroldukça bilinmeyen olay yer alıyor kitapta.
3- KARAR’daki köşemde tekraren yazdım. Prof. Kemal Gözler’in ‘Elveda Anayasa’ (Ekin Kitabevi Bursa) okumadan Türkiye’de nasıl bir hükümet istemi olduğunu, nasıl yönetildiğimizi anlamak mümkün değildir. Prof. Gözler’in makalelerinden oluşan kitabın birinci kısmı ‘Elveda kuvvetler ayrılığı, elveda anayasa’ başlığını taşıyor. Çünkü CB sistemi kuvvetler birliğini amaçlayan bir sistemdir. “Yargı Cumhurbaşkanlığına bağlı hale getirilmektedir.” Bu sebeple, CB sistemine ‘başkanlık sistemi’ denilemez zira lider sisteminde belirleyici özelliği sert kuvvetler ayrılığıdır…
4- Ekmeleddin İhsanoğlu, Fenler Meskeni, Dârülfünun, Doğan Kitap, İstanbul 2021 Bilim tarihçisi Prof. Ekmeleddin İhsanoğlu’nun ‘Fenler Meskeni, Dârülfünun’ (Doğan) kitabının birinci başlığı, ‘Müslüman Dünyasının Birinci Çağdaş Üniversitesi’. İslam dünyasının medresenin evrimleşerek üniversiteye dönüşemediğini tespit eden bir ifade… Üniversite fikrinin bizde II. Mahmut devrinde doğduğunu, değerli ama barışız teşebbüsler olduğunu, Abdülhamit vaktinde üniversite ve yüksek okul açma uğraşlarının hızlanmasındaki bir faktörün de misyoner okullarının önünü almak gayreti olduğunu bütün detaylarıyla bu kitapta okuyabilirsiniz. 1900’de Darülfünun-ı Şâhâne’nin kurulması “başarılı başlangıç”tır. (s. 131) İstanbul’dan öbür, Şam Tıbbiyesi, Selanik, Konya, Bağdat, Beyrut Hukuk mektepleri (fakülte) çağdaş yüksek eğitim kurumlarıydı. Kitap 1933 üniversite reformuyla Darülfünun’un kapatılmasına kadar gelişmeleri anlatıyor.
MUSTAFA BUDAK: BİYOGRAFİ DEĞİL TOPLUMSAL ATALETE YÖNELİK BİR ISTIRAP
1- Cemil Aydın’ın İngilizce yayınlanan, Hasan Aksakal tarafınca Türkçeye aktarılan ‘İslam Dünyası Fikri -Küresel Bir Entelektüel Tarih Çalışması’ (Alfa) sanılanın bilakis İslam Dünyası (Alem-i İslam) teriminin 19. yüzyılın ikinci yarısından daha sonra ortaya çıkan çağdaş bir kavram olduğu görüşünü savunuyor. Aydın’ın yapıtı, Müslüman dayanışması ideali/İslam dünyası fikri ve siyasi krizine dair eleştirel bir katkı sunan değerli bir çalışma.
2- Ahmet Güner Sayar’ın ‘Çekiç İle Örs içinde Mehmet Akif Ersoy’ (Ötüken) kitabı, muharririn asıllı bir Mehmet Akif biyografisinin olmadığı savından hareketle yazılmıştır. Müellife göre kitabın ikinci yazılma niçini de hocası Sabri Ülgener’in yıllar evvel tesbit ettiği ahlak-zihniyet çatışmasının eseri olan toplumsal atalete yönelik ıstırabı Mehmet Akif’in de çektiğini şiirlerinden hareketle anlamasıdır.
3- İsmail Kara, ‘Bir Niyet Tarihi Metni Olarak İstiklal Marşı’ (Dergah) kitabında isminden da anlaşılacağı üzere, İstiklal Marşı’nı yalnızca bir ulusal marş olarak değil; bir fikir tarihi metni formunda de anlayarak bir ‘kavramsal analiz’ yapıyor. Bu bağlamda müellif, İstiklal Marşı’nın fikir yapısını ve ana kavramlarını istiklal, millet, din, vatan, medeniyet ve ‘ümit’ kavramları altında ele alıyor.
4- Lütfi Sunar’ın editörlüğündeki ‘Müslüman Dünyada Medeniyet Tartışmaları’ (Al-baraka) kitabı 2013’de İstanbul’da düzenlenen bir sempozyum bildirilerine dayanıyor. 2016’da Oxford Yayınevince İngilizce yayınlanan eser, editörün Türkçe baskıya yazdığı önsözle başlayarak, medeniyet-modernite-İslam merkezli yazılardan oluşuyor. Müellifler, medeniyet kavramına ait Batı’dan farklı Müslüman dünyada ortaya çıkan alternatif yaklaşımları lisana getiriyorlar.
5- Fatih Mehmet Sancaktar’ın ‘Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Anayasa, Seçim ve Meclis Deneyimi (1876-1923)’ (Ötüken) kitabı, daha çok siyaset bilimcilerin ilgi gösterdiği, anayasa-secim-meclis eksenli Türkiye’nin demokrasi deneyiminin bir tarihçi tarafınca yazılmasının kararı. Muharririn tabiriyle kitap, Osmanlı Devleti temelinde bir bütünlük arz eden 1876-1923 sürecini ve deneyimini inceleme isteğinden doğmuş. Kitabın dikkat cazibeli tarafı kitapta kullanılan dokümanların tam metinlerinin yer alması. Akıcı bir lisan ve uslûpla yazılan bu eser, Türk demokrasi tarihinin 1876-1923 periyodunu anlamak isteyenler için bir müracaat kitabı.
İBRAHİM KİRAS: ÖZGÜN BİR DİLBİLİM ÇALIŞMASI
2021 yılı ortasında yayınlanmış telif eserler içinde görüp okuyabildiklerimden hatırladığım birkaçı… Mümkün olursa bir ortada okunmalarını önermek isteyeceğim iki ‘ezber bozan’ eser var evvela: Birincisi, sadece geçen yılın değil, bence son yılların en enteresan çalışmalarından biri İsmail Kara’nın ‘Bir niyet tarihi metni olarak İstiklal Marşı’ kitabı (Dergah). İki asırdır tartışılagelen din, millet, vatan, medeniyet üzere kavramların Ulusal Gayret hengamında aydınların zihnindeki dönüşümüne dair “konfor bozucu” bir çalışma bu.
Cemil Aydın’ın ‘İslam Dünyası Fikri’ (Alfa) isimli yapıtı 2021’de Türkçeye kazandırıldığı için biroldukça bakımdan kıymetli tespit ve görüşler içeren bu kitaptan da kelam etmek isterim: Günümüzün Müslüman aydınlarınca “Emperyalist hücumlar kararı parçalanmış olup bugünlerde bir daha inşa edilmeyi bekleyen kadim bir siyasi ve kültürel yapı” olarak tasavvur edilen İslam Dünyası teriminin/anlatısının tarihî yeri bulunmayan çağdaş mitik karakterini çözümlüyor eser.
İki de ‘karşılaştırmalı dilbilim’ çalışması var 2021’de dikkatimi çekenler içinde: Genel Türk tarihi alanındaki değerli yapıtlarıyla tanıdığımız Osman Karatay geçtiğimiz yıl özgün bir dilbilim çalışmasına imza attı. Türkoloji etraflarında uzun müddettir tartışma konusu olan köken kuramlarını literatür tahlili yanında kelam varlığı örnekleriyle pahalandıran ‘Ural Altay Kuramı’ (Selenge) isimli bu yapıttaki yaklaşımların, bahis hakkında farklı bilimsel disiplinlerin elde ettiği en yeni bulgular ışığında tartışılmasında yarar var. Süleyman Eratalay’ın ‘Sümerler ve Türkçe’ (Arvana) başlığını taşıyan mukayeseli dilbilim yayını ise sıklıkla spekülatif çalışmalara gereç olan hususa ait somut meselelere ‘yanlışlanabilir/bilimsel’ açıklamalar önermesi bakımından dikkate paha bir kitap.
ALTAY TUFAN ÖZCAN: ADADOLU’YU ‘YENİDEN AYAĞA KALDIRAN’ SİSTEM
1- Cüneyt Güneş’in Thema Sistemi başlıklı yapıtı, ‘Bizans İmparatorluğu’nun, Sasani ve Arap taarruzları daha sonrasında ziyan nazarann Anadolu’yu ‘bir daha ayağa kaldırmak’ üzere geliştirdiği idarî ve iktisadî düzenlemeyi ele alıyor.
2- Christopher Tyerman’ın ‘Bir Haçlı Seferi Nasıl Planlanır?’ sefer güzergahlarına ve çabalarına yoğunlaşılan klasik Haçlı Seferi yapıtlarından farklı olarak seferin finans sıkıntılarından meşruiyeti sıkıntılarına ve lojistik sıkıntılarına kadar Haçlı Seferlerinin tertip boyutuna odaklanıyor.
3- ‘İpek Yolu’, Valerie Hansen’in İpek Yolu’nun Çangan’dan Semerkand’a uzanan güzergâhının iktisadi-sosyal tarihini, arkeolojik ve yazılı kaynaklar ile saha araştırmasına dayalı olarak incelediği ehil bir eser.
4- Timothy May’in ‘Moğol İmparatorluğu’ başlıklı kitabı, Moğol tarihinin geneli hakkında bilgi sahibi olmak isteyen okurlar için olduğu kadar Moğol tarihi uzmanları için de bir başucu yapıtı.
5- ‘Son Osmanlı Kuşağı’, Michael Provence’in iki dünya savaşı içindeki periyotta Ortadoğu’daki gelişmeleri tarihi sürecinden koparmadan ele alan ve Osmanlı Devleti’nin son jenerasyonunun yaşanan değişimdeki yerini vurgulayan bir kitap.
Yılın kitaplarında Prof. Dr. İsmail Kara’nın ‘Bir Fikir Tarihi Metni Olarak İstiklal Marşı’, Prof. Dr. Cemil Aydın’ın ‘İslam Dünyası Fikri’ yapıtları öne çıkarken, alanın ilgilileri için 25 kitaplık bedelli bir okuma listesi de ortaya çıktı.
İSKENDER ÖKSÜZ: TÜRKİYE SİYASETİNDE DEĞİŞENLER VE DEĞİŞMEYENLER
Biraz tarihi, biraz sayıyı biraz da yayın lisanını esnetmek niyetindeyim. Toplum ve bilim alanında birinci üç seçimim siparişe uygun: Birinci ‘Kuvvetler Ayrılığı Olmayınca’. Kadim dostum Taha Akyol’un bu kitabı hayli partili hayata geçtiğimiz 1946’dan başlayıp Demokrat Parti’nin bittiği 1960’a kadar Türkiye’deki siyaseti anlatıyor. İkincisi, Hakan Paksoy’un ‘Türkiye’nin Rotas’ı, üçüncüsü ise Prof. Dr. Mustafa Öztürk’ün ‘İlahî Hitabın Tefsiri’nin ikinci cildi. Birinci ikisini KARAR’daki köşemde tanıtmıştım. Öztürk Hoca’nın muazzam yapıtı, o yazdıkça benim listemde bulunacak. Yağmur Tunalı’nın ‘İki Gözüm Türkçe’si de kesinlikle seçilmeli. Burada vakit kuralını çiğniyorum, kitap 2020’de yayımlanmış. Ama ben, Hazreti İsa’ya edilen ihaneti yeni öğrenen Yeniçeri üzere artık ele alıyorum. Dört etti lakin beş numaraya üç İngilizce yapıtı sokuşturmak isterim. Bunları da tek tek köşemde yazdım. Joseph Henrich’in The Secret of Our Success (Başarımızın Sırrı-2017) ve The Weirdest People in the World (Dünyanın En Acayip İnsanları- 2020). Muharrir bu ikisinin aslında tek kitap olduğunu söylüyor. Son olarak, insan biliminde ihtilal yaratacağını düşündüğüm, David Graeber ve David Wengrow’un The Dawn of Everything – A New History of Mankind ‘ı (Herşeyin Şafağı- İnsanlığın Yeni Bir Tarihi- 2021) çalışması da dikkatimi çeken yapıtlardan.
TAHA AKYOL: BU YAPITI OKUMAYAN OSMANLI AHKÂMI KESMEMELİ
1- Prof. Ahmet Yaşar Ocak, Selçuklu ve aslın Osmanlı devri dini itikatlar ve dini kültür tarihi hakkında vaktimizde bir numaralı otoritedir. Bu alanda yayınmış pek hayli akademik yapıtı bulunan Ocak’ın bu sene Alfa’dan iki kitabı yayınlandı: ‘Tasavvuf, Velayet ve Kainatın Görünmez Yöneticileri’ ile ‘Osmanlı İmparatorluğu ve İslam’. Bu son yapıtında Osmanlı kimliğini analiz ettikten daha sonra dört İslam kimliğini ya da külçeşidini anlatıyor: Devlet İslamı ya da siyasallaşmış İslam, Medrese İslamı, Tekke İslamı ve Halk İslamı… Kitapta bürokrasi, medreseler, halk İslam’ının kurallardan çok sufi hislerle belirlenen niteliği ve otoritenin yozlaşması hususlarında birinci elden kaynaklara dayalı olarak bilgi veriliyor. Bu yapıtı okumayan, Osmanlı hakkında ahkam kesmesin.
2- Hüseyin Çelik’in ‘Ali Suavi ve Dönemi’ (İletişim) kitabını okurken, Çelik’in yeterli ki siyaseti bırakıp yine üniversiteye döndüğünü düşündüm. Siyasetteki kalite ve standart kaybı, hatta popülizm sıradanlığı ortasında Hüseyin Çelik aslına bakarsan barınamazdı. Birinci baskısı 1994’ta yayınlan yapıtın ikinci baskısı bu sene yayınlandı. Siyasetten ‘teberri’ ettikten sonca Çelik araştırmasını genişletmiş, Osmanlı ve İngiliz arşivlerinde yeni dokümanlara ulaşmış. Kitap Ali Suavi’nin hayat öyküsü olmanın fazlaca ötesinde Tanzimat devri fikir ve siyaset tarihimiz üzerine epey bedelli bir araştırma. Abdülhamid’in tahttan indirilmesi halinde İngiltere’ye sığınma niyeti üzere biroldukça bilinmeyen olay yer alıyor kitapta.
3- KARAR’daki köşemde tekraren yazdım. Prof. Kemal Gözler’in ‘Elveda Anayasa’ (Ekin Kitabevi Bursa) okumadan Türkiye’de nasıl bir hükümet istemi olduğunu, nasıl yönetildiğimizi anlamak mümkün değildir. Prof. Gözler’in makalelerinden oluşan kitabın birinci kısmı ‘Elveda kuvvetler ayrılığı, elveda anayasa’ başlığını taşıyor. Çünkü CB sistemi kuvvetler birliğini amaçlayan bir sistemdir. “Yargı Cumhurbaşkanlığına bağlı hale getirilmektedir.” Bu sebeple, CB sistemine ‘başkanlık sistemi’ denilemez zira lider sisteminde belirleyici özelliği sert kuvvetler ayrılığıdır…
4- Ekmeleddin İhsanoğlu, Fenler Meskeni, Dârülfünun, Doğan Kitap, İstanbul 2021 Bilim tarihçisi Prof. Ekmeleddin İhsanoğlu’nun ‘Fenler Meskeni, Dârülfünun’ (Doğan) kitabının birinci başlığı, ‘Müslüman Dünyasının Birinci Çağdaş Üniversitesi’. İslam dünyasının medresenin evrimleşerek üniversiteye dönüşemediğini tespit eden bir ifade… Üniversite fikrinin bizde II. Mahmut devrinde doğduğunu, değerli ama barışız teşebbüsler olduğunu, Abdülhamit vaktinde üniversite ve yüksek okul açma uğraşlarının hızlanmasındaki bir faktörün de misyoner okullarının önünü almak gayreti olduğunu bütün detaylarıyla bu kitapta okuyabilirsiniz. 1900’de Darülfünun-ı Şâhâne’nin kurulması “başarılı başlangıç”tır. (s. 131) İstanbul’dan öbür, Şam Tıbbiyesi, Selanik, Konya, Bağdat, Beyrut Hukuk mektepleri (fakülte) çağdaş yüksek eğitim kurumlarıydı. Kitap 1933 üniversite reformuyla Darülfünun’un kapatılmasına kadar gelişmeleri anlatıyor.
MUSTAFA BUDAK: BİYOGRAFİ DEĞİL TOPLUMSAL ATALETE YÖNELİK BİR ISTIRAP
1- Cemil Aydın’ın İngilizce yayınlanan, Hasan Aksakal tarafınca Türkçeye aktarılan ‘İslam Dünyası Fikri -Küresel Bir Entelektüel Tarih Çalışması’ (Alfa) sanılanın bilakis İslam Dünyası (Alem-i İslam) teriminin 19. yüzyılın ikinci yarısından daha sonra ortaya çıkan çağdaş bir kavram olduğu görüşünü savunuyor. Aydın’ın yapıtı, Müslüman dayanışması ideali/İslam dünyası fikri ve siyasi krizine dair eleştirel bir katkı sunan değerli bir çalışma.
2- Ahmet Güner Sayar’ın ‘Çekiç İle Örs içinde Mehmet Akif Ersoy’ (Ötüken) kitabı, muharririn asıllı bir Mehmet Akif biyografisinin olmadığı savından hareketle yazılmıştır. Müellife göre kitabın ikinci yazılma niçini de hocası Sabri Ülgener’in yıllar evvel tesbit ettiği ahlak-zihniyet çatışmasının eseri olan toplumsal atalete yönelik ıstırabı Mehmet Akif’in de çektiğini şiirlerinden hareketle anlamasıdır.
3- İsmail Kara, ‘Bir Niyet Tarihi Metni Olarak İstiklal Marşı’ (Dergah) kitabında isminden da anlaşılacağı üzere, İstiklal Marşı’nı yalnızca bir ulusal marş olarak değil; bir fikir tarihi metni formunda de anlayarak bir ‘kavramsal analiz’ yapıyor. Bu bağlamda müellif, İstiklal Marşı’nın fikir yapısını ve ana kavramlarını istiklal, millet, din, vatan, medeniyet ve ‘ümit’ kavramları altında ele alıyor.
4- Lütfi Sunar’ın editörlüğündeki ‘Müslüman Dünyada Medeniyet Tartışmaları’ (Al-baraka) kitabı 2013’de İstanbul’da düzenlenen bir sempozyum bildirilerine dayanıyor. 2016’da Oxford Yayınevince İngilizce yayınlanan eser, editörün Türkçe baskıya yazdığı önsözle başlayarak, medeniyet-modernite-İslam merkezli yazılardan oluşuyor. Müellifler, medeniyet kavramına ait Batı’dan farklı Müslüman dünyada ortaya çıkan alternatif yaklaşımları lisana getiriyorlar.
5- Fatih Mehmet Sancaktar’ın ‘Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Anayasa, Seçim ve Meclis Deneyimi (1876-1923)’ (Ötüken) kitabı, daha çok siyaset bilimcilerin ilgi gösterdiği, anayasa-secim-meclis eksenli Türkiye’nin demokrasi deneyiminin bir tarihçi tarafınca yazılmasının kararı. Muharririn tabiriyle kitap, Osmanlı Devleti temelinde bir bütünlük arz eden 1876-1923 sürecini ve deneyimini inceleme isteğinden doğmuş. Kitabın dikkat cazibeli tarafı kitapta kullanılan dokümanların tam metinlerinin yer alması. Akıcı bir lisan ve uslûpla yazılan bu eser, Türk demokrasi tarihinin 1876-1923 periyodunu anlamak isteyenler için bir müracaat kitabı.
İBRAHİM KİRAS: ÖZGÜN BİR DİLBİLİM ÇALIŞMASI
2021 yılı ortasında yayınlanmış telif eserler içinde görüp okuyabildiklerimden hatırladığım birkaçı… Mümkün olursa bir ortada okunmalarını önermek isteyeceğim iki ‘ezber bozan’ eser var evvela: Birincisi, sadece geçen yılın değil, bence son yılların en enteresan çalışmalarından biri İsmail Kara’nın ‘Bir niyet tarihi metni olarak İstiklal Marşı’ kitabı (Dergah). İki asırdır tartışılagelen din, millet, vatan, medeniyet üzere kavramların Ulusal Gayret hengamında aydınların zihnindeki dönüşümüne dair “konfor bozucu” bir çalışma bu.
Cemil Aydın’ın ‘İslam Dünyası Fikri’ (Alfa) isimli yapıtı 2021’de Türkçeye kazandırıldığı için biroldukça bakımdan kıymetli tespit ve görüşler içeren bu kitaptan da kelam etmek isterim: Günümüzün Müslüman aydınlarınca “Emperyalist hücumlar kararı parçalanmış olup bugünlerde bir daha inşa edilmeyi bekleyen kadim bir siyasi ve kültürel yapı” olarak tasavvur edilen İslam Dünyası teriminin/anlatısının tarihî yeri bulunmayan çağdaş mitik karakterini çözümlüyor eser.
İki de ‘karşılaştırmalı dilbilim’ çalışması var 2021’de dikkatimi çekenler içinde: Genel Türk tarihi alanındaki değerli yapıtlarıyla tanıdığımız Osman Karatay geçtiğimiz yıl özgün bir dilbilim çalışmasına imza attı. Türkoloji etraflarında uzun müddettir tartışma konusu olan köken kuramlarını literatür tahlili yanında kelam varlığı örnekleriyle pahalandıran ‘Ural Altay Kuramı’ (Selenge) isimli bu yapıttaki yaklaşımların, bahis hakkında farklı bilimsel disiplinlerin elde ettiği en yeni bulgular ışığında tartışılmasında yarar var. Süleyman Eratalay’ın ‘Sümerler ve Türkçe’ (Arvana) başlığını taşıyan mukayeseli dilbilim yayını ise sıklıkla spekülatif çalışmalara gereç olan hususa ait somut meselelere ‘yanlışlanabilir/bilimsel’ açıklamalar önermesi bakımından dikkate paha bir kitap.
ALTAY TUFAN ÖZCAN: ADADOLU’YU ‘YENİDEN AYAĞA KALDIRAN’ SİSTEM
1- Cüneyt Güneş’in Thema Sistemi başlıklı yapıtı, ‘Bizans İmparatorluğu’nun, Sasani ve Arap taarruzları daha sonrasında ziyan nazarann Anadolu’yu ‘bir daha ayağa kaldırmak’ üzere geliştirdiği idarî ve iktisadî düzenlemeyi ele alıyor.
2- Christopher Tyerman’ın ‘Bir Haçlı Seferi Nasıl Planlanır?’ sefer güzergahlarına ve çabalarına yoğunlaşılan klasik Haçlı Seferi yapıtlarından farklı olarak seferin finans sıkıntılarından meşruiyeti sıkıntılarına ve lojistik sıkıntılarına kadar Haçlı Seferlerinin tertip boyutuna odaklanıyor.
3- ‘İpek Yolu’, Valerie Hansen’in İpek Yolu’nun Çangan’dan Semerkand’a uzanan güzergâhının iktisadi-sosyal tarihini, arkeolojik ve yazılı kaynaklar ile saha araştırmasına dayalı olarak incelediği ehil bir eser.
4- Timothy May’in ‘Moğol İmparatorluğu’ başlıklı kitabı, Moğol tarihinin geneli hakkında bilgi sahibi olmak isteyen okurlar için olduğu kadar Moğol tarihi uzmanları için de bir başucu yapıtı.
5- ‘Son Osmanlı Kuşağı’, Michael Provence’in iki dünya savaşı içindeki periyotta Ortadoğu’daki gelişmeleri tarihi sürecinden koparmadan ele alan ve Osmanlı Devleti’nin son jenerasyonunun yaşanan değişimdeki yerini vurgulayan bir kitap.