HALİL TURHANLI
Kısa bir süre evvel ortamızdan ayrılan bestekar, virtüöz piyanist Frederic Rzewski’nin müziği avangard nitelemesini ziyadesiyle hak ediyordu. Rzerwski, Harvard’da müzik tahsilinin yanısıra ideoloji eğitimi de görmüştü. İdeoloji, gelecekte müziğini zenginleştirecek bir kaynak olacaktı. Daha çabucak hemen mesleğinin başında Schonberg’in müziğe getirdiği yeniliklere ilgi duydu, bunlardan etkilendi; deneyciliği yol gösterici bir unsur olarak benimsedi. Müziğinde doğaçlama öğelerine her vakit yer verdi. 1960’larda Alvin Curran ve Richard Teitelbaum ile bir arada kurduğu MEV (Musica Electronica Viva) isimli topluluk doğaçlama müziğin en radikal temsilcilerinden bir tanesiydi.
1960’ların çabucak başında İtalya’ya gitmesi mesleğinde değerli bir adım oldu. Seriyalizmin İtalya’daki sayılı temsilcilerinden biri olan Luigi Dallapiccola’dan özel dersler aldı. 1930’larda Mussolini’nin faşist rejimine muhalefetinden dolayı oldukça sıkıntı bir periyot yaşayan Dallapiccola savaş ertesinde deneyci çalışmalarıyla genç nesil bestekarlardan ilgi görüyordu. Onunkisi seriyalizmin pek özgün bir çeşidi sayılır. Seriyalist metoda, elektronik müzik çalışmalarına lirizm katıyordu. Temelinde deher neysel müziği lirizmden uzak tutmama İtalyan avangardistlerinde sık rastlanan bir eğilimdir. Bu lirizmi Luigi Nono’nun, Luciano Berio’nun müziğinde de duymak mümkündür.
SEÇKİNLERİN ÇİZDİĞİ HUDUTLARA ‘DOĞAÇLAMA’ SİLGİSİ
Dallapiccola, Rzewski’nin ilgilerini ve beklentilerini karşılayan bir öğretmendi. Fakat onun İtalya senelerında bunun kadar, hatta daha kıymetli ikinci bir olay vardır: Kendisi üzere İtalya’da öğrenci olarak bulunan iki genç Amerikalı besteci/müzisyenle, Alvin Curran ve Richard Teitelbaum (Teitelbaum, Nono’nun öğrencisiydi) ile MEV isimli topluluğu kurdu. MEV kimilerini kendilerinin yaptıkları elektronik çalgılarla kolektif doğaçlama çalan bir üçlüydü. Müzik anlayışları avangardın seçkinci bir eğilime dönüşmesine reaksiyondu. Onlar yenilikçi müziği konser salonlarının dışına, sokağa çıkarmak, sokaktaki beşerlerle ortaklaşa yaratmak istiyorlardı. Müziği dinleyiciyle birlikte yaratılan ortak bir tecrübe olarak düşünüyor, müzisyen ve dinleyici içindeki hudut çizgisini siliyorlardı. Evvelce duyurulmuş konserler yerine gerilla performanslarını tercih ediyorlardı.
AVANGARD MÜZİĞİ TEKRAR TANIMLAYAN KÜME
MEV topluluğu hem de bestekarın buyruklarından özgürleşmeyi amaçlıyordu. Bu hedefleri doğrultusunda ‘yorum’ yerine ‘deney’i ikame ettiler. Bestekar yorum özgürlüğü tanısa da sonuçta icracının önüne notalarla yazılmış buyruklar içeren bir metin koyuyor, onun özgürlüğünü kısıtlıyordu. MEV avangard müziği bir daha tanımladı. Buna göre toplumsal gelişmelere ve değişimlere öncülük edecek olan toplum kısımları sanatta da öncü olmalıydılar. (Yaklaşık olarak tıpkı tarihlerde misal bir görüşü İngiltere’de Cornelius Cardew de savunuyordu). Avangard özünde onların müziğiydi. Bu yaklaşım sanatın ‘hemen çabucak olmayan’ı şimdiden duyurduğunu ileri süren Ernst Bloch’u hatırlatır.
Rzerwski, bilhassa 1970’lerde yazdığı kompozisyonlarda birçok kere toplumsal temaları işledi. Şili’de 1974’de gerçekleştirilen ve seçimle işbaşına gelen sosyalist devlet lideri Salvator Allende’nin öldürülmesiyle sonuçlanan CIA dayanaklı askeri darbenin akabinde bestelediği ‘Birleşmiş Halk Asla Yenilmez’ başlıklı piyano çeşitlemeleri bunların en hayli bilinenidir.
DİRENİŞİN RUHUNU TUŞLARA AKTARDI
Şair Sergio Ortega’nın yazdığı ‘Birleşmiş Halk Asla Yenilmez’ isimli müzik demokratik yoldan iktidara gelebilmek için sol partilerin oluşturdukları Birleşik Halk ittifakının seçim kampanyası boyunca sola büyük moral katkıda bulunmuş, darbeden daha sonra da Şili halkının direniş müziği olmuştu. Şili halkının faşist darbeye direnişinden etkilenen ve onlarla dayanışmak isteyen Rzewski bu çeşitlemeleri besteledi.
Çeşitlemelerde besbelli bir manevi ve manevî boyut da vardır. Kelam konusu manevî ve metafizik boyutun niçinlerinden biri halkın sembolik mevti ve bir daha doğumu niyetine de yer vermiş olmasıdır. Bu özellik çeşitlemeleri olağan propaganda müziğinin fazlaca ötesine, fazlaca yükseğine taşır. Rzewski’nin yapıtı Batı klasik müziğindeki çeşitleme geleneğinin kıymetli bir halkası olarak kıymetlendirilir. Bach’ın Goldberg, Beethoven’ın Diabelli çeşitlemeleri ile kıyaslanır.
Kısa bir süre evvel ortamızdan ayrılan bestekar, virtüöz piyanist Frederic Rzewski’nin müziği avangard nitelemesini ziyadesiyle hak ediyordu. Rzerwski, Harvard’da müzik tahsilinin yanısıra ideoloji eğitimi de görmüştü. İdeoloji, gelecekte müziğini zenginleştirecek bir kaynak olacaktı. Daha çabucak hemen mesleğinin başında Schonberg’in müziğe getirdiği yeniliklere ilgi duydu, bunlardan etkilendi; deneyciliği yol gösterici bir unsur olarak benimsedi. Müziğinde doğaçlama öğelerine her vakit yer verdi. 1960’larda Alvin Curran ve Richard Teitelbaum ile bir arada kurduğu MEV (Musica Electronica Viva) isimli topluluk doğaçlama müziğin en radikal temsilcilerinden bir tanesiydi.
1960’ların çabucak başında İtalya’ya gitmesi mesleğinde değerli bir adım oldu. Seriyalizmin İtalya’daki sayılı temsilcilerinden biri olan Luigi Dallapiccola’dan özel dersler aldı. 1930’larda Mussolini’nin faşist rejimine muhalefetinden dolayı oldukça sıkıntı bir periyot yaşayan Dallapiccola savaş ertesinde deneyci çalışmalarıyla genç nesil bestekarlardan ilgi görüyordu. Onunkisi seriyalizmin pek özgün bir çeşidi sayılır. Seriyalist metoda, elektronik müzik çalışmalarına lirizm katıyordu. Temelinde deher neysel müziği lirizmden uzak tutmama İtalyan avangardistlerinde sık rastlanan bir eğilimdir. Bu lirizmi Luigi Nono’nun, Luciano Berio’nun müziğinde de duymak mümkündür.
SEÇKİNLERİN ÇİZDİĞİ HUDUTLARA ‘DOĞAÇLAMA’ SİLGİSİ
Dallapiccola, Rzewski’nin ilgilerini ve beklentilerini karşılayan bir öğretmendi. Fakat onun İtalya senelerında bunun kadar, hatta daha kıymetli ikinci bir olay vardır: Kendisi üzere İtalya’da öğrenci olarak bulunan iki genç Amerikalı besteci/müzisyenle, Alvin Curran ve Richard Teitelbaum (Teitelbaum, Nono’nun öğrencisiydi) ile MEV isimli topluluğu kurdu. MEV kimilerini kendilerinin yaptıkları elektronik çalgılarla kolektif doğaçlama çalan bir üçlüydü. Müzik anlayışları avangardın seçkinci bir eğilime dönüşmesine reaksiyondu. Onlar yenilikçi müziği konser salonlarının dışına, sokağa çıkarmak, sokaktaki beşerlerle ortaklaşa yaratmak istiyorlardı. Müziği dinleyiciyle birlikte yaratılan ortak bir tecrübe olarak düşünüyor, müzisyen ve dinleyici içindeki hudut çizgisini siliyorlardı. Evvelce duyurulmuş konserler yerine gerilla performanslarını tercih ediyorlardı.
AVANGARD MÜZİĞİ TEKRAR TANIMLAYAN KÜME
MEV topluluğu hem de bestekarın buyruklarından özgürleşmeyi amaçlıyordu. Bu hedefleri doğrultusunda ‘yorum’ yerine ‘deney’i ikame ettiler. Bestekar yorum özgürlüğü tanısa da sonuçta icracının önüne notalarla yazılmış buyruklar içeren bir metin koyuyor, onun özgürlüğünü kısıtlıyordu. MEV avangard müziği bir daha tanımladı. Buna göre toplumsal gelişmelere ve değişimlere öncülük edecek olan toplum kısımları sanatta da öncü olmalıydılar. (Yaklaşık olarak tıpkı tarihlerde misal bir görüşü İngiltere’de Cornelius Cardew de savunuyordu). Avangard özünde onların müziğiydi. Bu yaklaşım sanatın ‘hemen çabucak olmayan’ı şimdiden duyurduğunu ileri süren Ernst Bloch’u hatırlatır.
Rzerwski, bilhassa 1970’lerde yazdığı kompozisyonlarda birçok kere toplumsal temaları işledi. Şili’de 1974’de gerçekleştirilen ve seçimle işbaşına gelen sosyalist devlet lideri Salvator Allende’nin öldürülmesiyle sonuçlanan CIA dayanaklı askeri darbenin akabinde bestelediği ‘Birleşmiş Halk Asla Yenilmez’ başlıklı piyano çeşitlemeleri bunların en hayli bilinenidir.
DİRENİŞİN RUHUNU TUŞLARA AKTARDI
Şair Sergio Ortega’nın yazdığı ‘Birleşmiş Halk Asla Yenilmez’ isimli müzik demokratik yoldan iktidara gelebilmek için sol partilerin oluşturdukları Birleşik Halk ittifakının seçim kampanyası boyunca sola büyük moral katkıda bulunmuş, darbeden daha sonra da Şili halkının direniş müziği olmuştu. Şili halkının faşist darbeye direnişinden etkilenen ve onlarla dayanışmak isteyen Rzewski bu çeşitlemeleri besteledi.
Çeşitlemelerde besbelli bir manevi ve manevî boyut da vardır. Kelam konusu manevî ve metafizik boyutun niçinlerinden biri halkın sembolik mevti ve bir daha doğumu niyetine de yer vermiş olmasıdır. Bu özellik çeşitlemeleri olağan propaganda müziğinin fazlaca ötesine, fazlaca yükseğine taşır. Rzewski’nin yapıtı Batı klasik müziğindeki çeşitleme geleneğinin kıymetli bir halkası olarak kıymetlendirilir. Bach’ın Goldberg, Beethoven’ın Diabelli çeşitlemeleri ile kıyaslanır.