ABD’nin New York eyaletinde bir bölge mahkemesi, ülkeye yasadışı yollardan sokulduğu sebebi öne sürülerek ‘Gılgamış Düş Tableti’ isimli 3 bin 500 yıllık yapıta el konmasına karar verdi. Dünyanın en eski edebiyat yapıtlarından biri sayılan Gılgamış Destanı’nın bir kısmının yazılı olduğu tablet, Oklahoma’daki İncil Müzesi’nde sergileniyordu. Mahkeme sonucunın akabinde tabletin Irak’a iade edilmesi bekleniyor.
‘YILLARCA YASADIŞI YOLLARDAN EL DEĞİŞTİRDİ’
ABD Adalet Bakanlığı’nın internet sitesinden yapılan açıklamada, birinci vakit içinderda Irak’ta bulunan tabletin ABD’ye yasadışı yollardan girdiği açıklandı. Amerikan hükümeti davada, tabletin 2003 yılından bu yana yasadışı yollardan el değiştirdiğini, son olarak Auction House isimli milletlerarası müzayede konutu tarafınca Oklahoma City’deki Hobby Lobby isimli bir dükkana satıldığını ve kentteki İncil Müzesi’nde sergilenmeye başladığını belirtmişti.
AKAD LİSANINDA YAZILAN TABLETİN GILGAMIŞ DESTANI’NIN BİR MODÜLÜ OLDUĞU ANLAŞILDI
Bakanlığın davanın karara bağlanması daha sonrasında yaptığı açıklamada da, “2003 yılında, ABD’li bir antika satıcısı, Londra’daki bir madeni para satıcısının aile üyesinden kirle kaplı ve okunamayan Gılgamış Düş Tableti’ni satın aldı. Eski Eserler Satıcısı ve bir ABD çivi yazısı uzmanı, tableti, içeriğini gerektiği üzere beyan etmeden milletlerarası postayla Amerika Birleşik Devletleri’ne gönderdi. Tablet ithal edilip temizlendikten daha sonra çivi yazısı uzmanları tabletin Gılgamış destanının bir kısmını taşıdığını anladı. Tablet yaklaşık 6 inçe (15.24 cm) 5 inç (17.7 cm) ölçülerindedir ve Akad lisanında yazılmıştır” sözleri yer aldı.
‘İADE YOLUNDA DEĞERLİ BİR DÖNÜM NOKTASI’
ABD’li yetkililer tableti 2019 yılında müzeden almıştı. Davanın sonuçlanmasının ardındansa, New York Savcı Vekili Jacquelyn M. Kasulis “Bu el koyma, dünya edebiyatının bu az ve eski başyapıtını menşe ülkesine iade etme yolunda kıymetli bir dönüm noktası temsil ediyor” dedi. Adalet Bakanlığı Cürüm Ünitesi’nden Başsavcı Yardımcısı Kenneth A. Polite Jr. ise “Gılgamış Hayal Tabletine el konulması, Bakanlığın ABD sanat piyasasından, kaçırılan kültürel varlıkları ortadan kaldırma konusundaki kararlılığını gösteriyor” sözlerini kullandı.
GILGAMIŞ DESTANI NEYİ ANLATIYOR?
12 tablet üzerine çiviyle yazılan Gılgamış Destanı, antik Mezopotamya’dan günümüze ulaşan en eski edebiyat yapıtı sayılıyor
Gılgamış: Ölümsüzlüğü arayan bir hükümdarın hikayesidir. Destana husus olan kral Gılgamış İÖ. 3000 yıllarının birinci yarısında Mezopotamya’daki Uruk kentinde karar sürmüştür.
Ölümsüzlüğün ve bilginin peşindeki insanı yücelterek anlatan Gılgamış Destanı, günümüze kalabilmiş, bilinen en eski destandır.
Gılgamış Destanı, Akat ve Sümer lisanlarında yazılmış tabletlerden derlenmiştir. Bunlardan günümüze 12 tablet kalabilmiştir. Fakat bu tabletler eksik olduğu için destan metninin bütünü elde edilememiştir.
1855’te Ninova’da yapılan hafriyatlarda, Asur Hükümdarı Asurbanipal’in bulunan bu tabletlere ondan sonrasında Türk-İran hududunda ve Irak’taki Nippur kenti kazılarında bulunan tabletler eklenmiştir. Ayrıyeten Türkiye’de Sultan Zirve ve Boğazköy’de yapılan hafriyatlarda da destanını kimi bulunmuşsa da çabucak hemen tümü gün ışığına çıkarılmamıştır.
GILGAMIŞ DESTANI TABLETİ
Bu tabletlerdeki metne bakılırsa destan, Gılgamış’ın özelliklerini övgüyle anlatarak başlar. Yarı insan, yarı ilah olan Gılgamış karada ve denizde olan biten her şeyi bilen başarılı bir yapı ustası ve yenilmez bir savaşçıdır. Destanının, öbür kısımlarında Gılgamış’ın başından geçen serüvenler anlatılır. Birinci serüven Gılgamış ile Gök ilahı Anu içinde geçer. Halkına acımasız davrandığı için Gılgamış’a öfkelenen Anu, onu öldürmek için yabanî bir hayvan olan Enkidu’yu üzerine salar.
DESTANIN DÜŞ TABİRİ KISMI KAYIP
Enkidu ile Gılgamış içindeki savaşta Gılgamış üstün gelir. ondan sonrasında Enkidu Gılgamış’ın en yakın dostu ve yardımcısı olur. Bunun akabinde gelen serüven Gılgamış ile aşk tanrıçası İştar içinde yaşanır. İştar Gılgamış’a evlenme teklifinde bulunur. Gılgamış bunu red eder. Onuru kırılan İştar Gılgamış’ı öldürmek için yeryüzüne bir boğa gönderir. Gılgamış, Enkidu’nun da sayesinde boğayı öldürür. Enkidu düşünde, boğayı öldürdüğü için ilahlar tarafınca vefata mahkum edildiğini görür.
Destanın bundan daha sonraki kısmıyla ilgili tabletler bulunamamıştır. Fakat, destanın devamının yer aldığı Gılgamış’ın Enkidu için yaktığı ağıtı, düzenlediği görkemli cenaze merasimini, sonunda Enkidu’nun ölüler dünyasına göçtüğünü anlatan tabletler bulunabilmiştir. Destanda Enkidu’nun vefatını Tufan hikayesi izler. Tufan, yeryüzünün sularla dolup taşmasının hikayesidir.
Gılgamış destanında Tufan’ı tanrıça İştar ve Bel’in başlatmış olduğu anlatılır. Gılgamış, Tufan’dan kurtularak sağ kaldığını öğrendiği Utnapiştim’i bulmak üzere yola çıkar. Utnapiştim ölümsüzlüğün sırrını bilen bir bilgedir. Utnapiştim’i bulan Gılgamış, onun verdiği ölümsüzlük otuyla gençliğine bir daha dönecek ve ölümsüzlüğe kavuşacaktır. Lakin, destanının beşerler için en üzücü kısmı burada başlar. Zira Gılgamış ölümsüzlük otunu yemeye fırsat bulamadan onu bir yılana kaptırır ve Uruk’a eli boş döner.
Birtakım kaynaklar, Gılgamış’ın ölümsüzlük otunu halkıyla bir arada yemek istediğini belirtir. Destan Gılgamış’ın mevt karşısında acı mağlubiyetiyle biter.
‘YILLARCA YASADIŞI YOLLARDAN EL DEĞİŞTİRDİ’
ABD Adalet Bakanlığı’nın internet sitesinden yapılan açıklamada, birinci vakit içinderda Irak’ta bulunan tabletin ABD’ye yasadışı yollardan girdiği açıklandı. Amerikan hükümeti davada, tabletin 2003 yılından bu yana yasadışı yollardan el değiştirdiğini, son olarak Auction House isimli milletlerarası müzayede konutu tarafınca Oklahoma City’deki Hobby Lobby isimli bir dükkana satıldığını ve kentteki İncil Müzesi’nde sergilenmeye başladığını belirtmişti.
AKAD LİSANINDA YAZILAN TABLETİN GILGAMIŞ DESTANI’NIN BİR MODÜLÜ OLDUĞU ANLAŞILDI
Bakanlığın davanın karara bağlanması daha sonrasında yaptığı açıklamada da, “2003 yılında, ABD’li bir antika satıcısı, Londra’daki bir madeni para satıcısının aile üyesinden kirle kaplı ve okunamayan Gılgamış Düş Tableti’ni satın aldı. Eski Eserler Satıcısı ve bir ABD çivi yazısı uzmanı, tableti, içeriğini gerektiği üzere beyan etmeden milletlerarası postayla Amerika Birleşik Devletleri’ne gönderdi. Tablet ithal edilip temizlendikten daha sonra çivi yazısı uzmanları tabletin Gılgamış destanının bir kısmını taşıdığını anladı. Tablet yaklaşık 6 inçe (15.24 cm) 5 inç (17.7 cm) ölçülerindedir ve Akad lisanında yazılmıştır” sözleri yer aldı.
‘İADE YOLUNDA DEĞERLİ BİR DÖNÜM NOKTASI’
ABD’li yetkililer tableti 2019 yılında müzeden almıştı. Davanın sonuçlanmasının ardındansa, New York Savcı Vekili Jacquelyn M. Kasulis “Bu el koyma, dünya edebiyatının bu az ve eski başyapıtını menşe ülkesine iade etme yolunda kıymetli bir dönüm noktası temsil ediyor” dedi. Adalet Bakanlığı Cürüm Ünitesi’nden Başsavcı Yardımcısı Kenneth A. Polite Jr. ise “Gılgamış Hayal Tabletine el konulması, Bakanlığın ABD sanat piyasasından, kaçırılan kültürel varlıkları ortadan kaldırma konusundaki kararlılığını gösteriyor” sözlerini kullandı.
GILGAMIŞ DESTANI NEYİ ANLATIYOR?
12 tablet üzerine çiviyle yazılan Gılgamış Destanı, antik Mezopotamya’dan günümüze ulaşan en eski edebiyat yapıtı sayılıyor
Gılgamış: Ölümsüzlüğü arayan bir hükümdarın hikayesidir. Destana husus olan kral Gılgamış İÖ. 3000 yıllarının birinci yarısında Mezopotamya’daki Uruk kentinde karar sürmüştür.
Ölümsüzlüğün ve bilginin peşindeki insanı yücelterek anlatan Gılgamış Destanı, günümüze kalabilmiş, bilinen en eski destandır.
Gılgamış Destanı, Akat ve Sümer lisanlarında yazılmış tabletlerden derlenmiştir. Bunlardan günümüze 12 tablet kalabilmiştir. Fakat bu tabletler eksik olduğu için destan metninin bütünü elde edilememiştir.
1855’te Ninova’da yapılan hafriyatlarda, Asur Hükümdarı Asurbanipal’in bulunan bu tabletlere ondan sonrasında Türk-İran hududunda ve Irak’taki Nippur kenti kazılarında bulunan tabletler eklenmiştir. Ayrıyeten Türkiye’de Sultan Zirve ve Boğazköy’de yapılan hafriyatlarda da destanını kimi bulunmuşsa da çabucak hemen tümü gün ışığına çıkarılmamıştır.
GILGAMIŞ DESTANI TABLETİ
Bu tabletlerdeki metne bakılırsa destan, Gılgamış’ın özelliklerini övgüyle anlatarak başlar. Yarı insan, yarı ilah olan Gılgamış karada ve denizde olan biten her şeyi bilen başarılı bir yapı ustası ve yenilmez bir savaşçıdır. Destanının, öbür kısımlarında Gılgamış’ın başından geçen serüvenler anlatılır. Birinci serüven Gılgamış ile Gök ilahı Anu içinde geçer. Halkına acımasız davrandığı için Gılgamış’a öfkelenen Anu, onu öldürmek için yabanî bir hayvan olan Enkidu’yu üzerine salar.
DESTANIN DÜŞ TABİRİ KISMI KAYIP
Enkidu ile Gılgamış içindeki savaşta Gılgamış üstün gelir. ondan sonrasında Enkidu Gılgamış’ın en yakın dostu ve yardımcısı olur. Bunun akabinde gelen serüven Gılgamış ile aşk tanrıçası İştar içinde yaşanır. İştar Gılgamış’a evlenme teklifinde bulunur. Gılgamış bunu red eder. Onuru kırılan İştar Gılgamış’ı öldürmek için yeryüzüne bir boğa gönderir. Gılgamış, Enkidu’nun da sayesinde boğayı öldürür. Enkidu düşünde, boğayı öldürdüğü için ilahlar tarafınca vefata mahkum edildiğini görür.
Destanın bundan daha sonraki kısmıyla ilgili tabletler bulunamamıştır. Fakat, destanın devamının yer aldığı Gılgamış’ın Enkidu için yaktığı ağıtı, düzenlediği görkemli cenaze merasimini, sonunda Enkidu’nun ölüler dünyasına göçtüğünü anlatan tabletler bulunabilmiştir. Destanda Enkidu’nun vefatını Tufan hikayesi izler. Tufan, yeryüzünün sularla dolup taşmasının hikayesidir.
Gılgamış destanında Tufan’ı tanrıça İştar ve Bel’in başlatmış olduğu anlatılır. Gılgamış, Tufan’dan kurtularak sağ kaldığını öğrendiği Utnapiştim’i bulmak üzere yola çıkar. Utnapiştim ölümsüzlüğün sırrını bilen bir bilgedir. Utnapiştim’i bulan Gılgamış, onun verdiği ölümsüzlük otuyla gençliğine bir daha dönecek ve ölümsüzlüğe kavuşacaktır. Lakin, destanının beşerler için en üzücü kısmı burada başlar. Zira Gılgamış ölümsüzlük otunu yemeye fırsat bulamadan onu bir yılana kaptırır ve Uruk’a eli boş döner.
Birtakım kaynaklar, Gılgamış’ın ölümsüzlük otunu halkıyla bir arada yemek istediğini belirtir. Destan Gılgamış’ın mevt karşısında acı mağlubiyetiyle biter.