Recep Kayalı, Bilge Kültür Sanat tarafınca okura sunulan Kamburuma Üç Sebep isimli hikaye kitabında kamburları adeta bir ateş modülüne dönen karakterleri eksenine alarak, epey vakit unutulmayacak hikayeleriyle okur karşısında. Söylenenden hayli söylenmeyenleri anlatan hikayeleri hakkında kendisiyle KARAR okurları için söyleştik.
Klasik bir soruyla başlayalım. Biraz kendinizden ve yazma serüveninizden bahsedebilir misiniz?
Matbaa emekçisi bir babanın ve mesken bayanı bir annenin oğlu olarak İstanbul’un kenar mahallelerinin birinde büyüdüm. Sıkılgan bir çocuktum. Oyunlar ürettiğimi, kurgular uydurduğumu hatırlıyorum.
EDEBİYAT, DÜNYANIN KÖTÜLÜKLERİYLE ARAMA ARALIK KOYAN SIĞINAK
Okumayı sökmemle de apayrı bir dünyayla tanıştım. Bir defa farkına varırsanız tekrar asla hayat sizin için eskisi üzere olmaz. Her şey farkında olmakla olmamak içindeki ara kadardır. Bu niyete inanıyorum. İçinde yaşadığımız bu geçmişi kınalı dünyanın, toplumun, vaktin farkına varınca görünmez ağır yükler birikiyor kalbinizde, sırtınızda. Siz de bunlarla başa çıkmaya çalışıyorsunuz. Az evvel saydıklarımla ortanıza bir uzaklık koyma gereksinimi hissediyorsunuz. Varoluşunuzu manalandırıp kendinizi inşa etmenin gerekliliğini duyumsuyorsunuz. Bunu sağlayan şey benim için hikaye özelinde edebiyat oldu. Varoluşumu manalandıran, kendimi inşa etmemi sağlayan, dünyanın kötülükleriyle arama mesafe koyan bir sığınak.
Her periyot yazmakla ilgilendim. Ortaokulda da Türk sinemalarından bozduğum hikayeler yazıyordum. Lisede şiir ve tiyatro oyunlarını denedim. Lakin bunların hepsi hikaye tipine yakın metinlerdi. Benimle her periyot yürüyen, daima içimde olan bu çeşide eğilince az evvel bahsetmiş olduğum varoluşumu manalandıran bir sebep buldum. Yalnızca hikaye kurup metin oluşturduğum anlarda daima dilek ettiğim o bütünlüğü, tam olma hâlini hissedebiliyorum.
-Dip ve Taşın Dediği isminde iki hikaye kitabınız daha var ve hikayelerin çoğunluğu büyülü gerçeklikle ve kara mizahla kaleme alınmış. Lakin, üçüncü hikaye kitabınız Kamburuma Üç Sebep pek rasyonel. Büyülü gerçeklik ve fantastik için anlatılan konuyu kırk bohçaya saklamaya benzeten çoktur. Bu geçişin niçini nedir?
Hayat, gördükleriniz, sizi yazmaya iten şeyler saklanamayacak kadar sert mi?
Bu tespitlerinize katılıyor ve bu biçimdesi derin bir inceleme yaptığınız için teşekkür ediyorum. Öncelikle büyülü gerçekçilik, kara mizah, kirli gerçeklik, üçlemeler, rasyonel diye isimlendirebileceğimiz hikayelerin kitaplarımda yer almasının temel niçinini kendimi her hikayede daha fazla zorlamak istemem olarak açıklayabilirim. hiç bir vakit tek tip bir hikaye muharriri olmak istemedim. Bunun için de kendi üslubumu oluşturup bana vakit ayıran okurumu hikaye çeşidi ortasındaki farklı renklerde gezintiye çıkarma yolunu seçtim. Repertuvarı geniş bir öykücü olmak ve bunu kotarabilmek benim için epeyce kıymetli.
Yanıtıma Kamburuma Üç Sebep özelinde devam edecek olursak bu kitabın başkalarından farklı olması da katiyetle şuurlu bir tercihti. Gerçeğin bükümüyle ortaya çıkarttığımız yeni gerçekliğin, oluşturduğumuz atmosferin okur tarafınca kabul görmesi, bunun “rasyonel” olarak tanımlanması da bu tercihimin gerçek olduğunu gösteriyor. Demek ki inandırabilmişim. Ne keyifli bana.
Kamburuma Üç Sebep öbür kitaplara bakılırsa sevinç ve mizaha daha az başvurduğum bir kitap oldu. Bu durumun ortasında bulunduğumuz çağ, toplum, otorite ile aramda hissettiğim uyumsuzluğun derinleşmesi ile ilgili olduğunu düşünüyorum. Şahit olduklarımız, hissettiklerimiz, dâhil olduklarımız bizleri dönüştürüyor. Zannedersem bu dönüşüm kararında da sevinç azalıyor. Bunun yerine onlarla çaba etmeyi seçiyorsunuz.
-Öykülerin çoğunluğu Oedipus karmaşası üzerine kurulmakla birlikte, babanın bir otorite figürü olmasıyla sosyo-kültürel çözümlemeler de yaptırıyor. Keza baba-kız hikayeleri de. Bunu şuurlu bir biçimde mi yaptınız?
Hikayelerin Oedipus karmaşası üzerine kurulduğunu düşünmemekle birlikte bu karmaşanın uzantıları ile ilişkilendirebileceğini kabul ediyorum. Karakterler babayı reddetmiyor ya da o figürle bir otorite çatışmasına girişmiyor. Lakin özgürlüğün ya da köksüzlüğün, hayata devam edebilme gücünün ya da mağlubiyetleri birlikteinde getiren zayıflıkların, başıboşluğun, aylaklığın, buhranların ya da mecburî uğraşların sebepleri olarak o figürün varlığını, yeterliliğini, yokluğunu irdeliyor diyebiliriz.
TOPLUMDAKİ ROLLERİMİZİ ‘VASATIN KURALLARI’ BELİRLİYOR
-Size nazaran Türkiye’de en çok hangi ebeveynle olan münasebet sıkıntılı? Anneyle her biçimde bağlantıya geçilirken, babayla olan alaka daima halının altına mı itiliyor?
Yalnızca anne babalarla olan bağlantıda değil tüm toplumun birbiriyle olan irtibatında meseleler olduğunu düşünüyorum. Sorunuza dönecek olursak anne ya da babalarla olan alakaların gerçek yönetilemediğini söyleyebiliriz. Lakin bunlar coğrafyaya, geleneklere, ekonomik duruma, eğitime nazaran değişkenlik gösterebilir.
Türkiye’de hangi role bürünürseniz bürünün zorlanırsınız. Anne- baba olmak, evlat olmak, sanatçı olmak, yönetici olmak ya da çocuk olmak… Bunlardan hangisini ele alırsanız alın bir süre daha sonra karmaşayla karşı karşıya kalacaksınız. Kişinin kendi hayatıyla alakalı epey az kelam sahibi olduğu, beklentileri karşılamaya çalışmakla bir ömür geçirdiği, kendisine gösterilene hakikat hareket ederek büyüdüğü bir toplumsal yapı içerisinde aksi bir durumu bekleyemezsiniz. Erkek çocukları üzerinden bir örnek vereyim. Bir erkek çocuğu ailenin daha sonraki önderi olarak yetiştiriliyor. Herkesi kurtaracak, babanın yarım bıraktıklarını tamamlayacak, kendi ailesini kurarak bunu sürdürebilir hâle getirecek kişi. Bu şuurla büyütülen bir çocuk kendisine yaşama devam edebilmek için bir sebep bulmuş oluyor. Kendisine kodlanan bu ödevle yaşayan kişinin ailesiyle kurduğu münasebet de yalnızca vazifelerini yerine getirip getirememek üzerine inşa ediliyor. Burada temelinde sevginin yer almadığı gizil bir mutabakatla devam eden sorumluluklar bütününden kelam ediyoruz. Çok üzücü bir durum. Üstelik bu fikirle yetiştirilen çocuk kendisini potansiyel güç, önder, kurtarıcı olarak görüyor. Buradaki konfor alanında kendisine gösterilen ilgi ve alakayı toplumun her noktasında kazanmaya çalışıyor. Pekala nasıl? Alışılmış ki baskı ve güçle. Zira baskı ve gücün birlikteinde getirdiği kaygı odaklı saygıyı kazanmak hayli kolaydır. Kısa vakitte elde edilir lakin epeyce kolay kaybedilir. Bu da travmatik bir müddetç.
Vasatın belirlediği hayat ve ahlak kuralları işlerliğini sürdürsün diye bireylerin toplum ortasındaki rolleri şekillendirilmiş, sevgi ve aidiyetin yerini gizil bağlar, içini istediğiniz üzere doldurabileceğiniz hürmet üzere kavramlar almıştır. Sorunun son kısmına gelince baba Türk toplumu için metafor olarak da kullanılmakta. Otoriteyi, devleti de temsil etmektedir. Bu da üstte bahsetmiş olduğum ödev kavramıyla ilişkilendirilebilir. Anne bu yapıda sizin üzere otoritenin altında yer alan bir alanı temsil ettiği için daha rahat yakınlık kurulabiliyor.
‘BİZ KAMBURUNU SEVEN İNSANLARIZ’
-İnsanoğlunun çekip alsan yeri sızlayan, bıraksan yükü fazlaca olan kamburları nelerdir sizce?
Ben Tanrı’da şık duran özelliklerin şahıslarda bulunmasının onlara kamburlar oluşturduğunu düşünüyorum. Rızık vermek rolünün evvel anneye daha sonra babaya verilmesi, yazabilmek, yalnızlık üzere. Bunlar kişiyi hem büyüten hem ona hürmet duyulmasını sağlayan hem varoluşunu manalandıran lakin gerçek yönetilmezse büyük düşüncelere sebep olacak yükler. Örneğin ben yazamadığım vakit içinderda büyük bir iç derdiyle uğraşıyorum. Yalnızlığı seven ve kalabalıktan rahatsız olan biri olarak kimi vakit içinderda da bir insanın sıcaklığını ve yakınlığını özlüyorum. Bunun dışında aşk, dostluk ve aile üzere kavramlar da çekip alsan yeri sızlayan lakin yönetemediğinde yükünün ağır olduğu kamburlar. Olağan bizler kamburlarını seven insanlarız. Orası farklı.
‘İNSAN KENDİ ACISINI ARABESK OLARAK TANIMLAMAZ’
-Dil olarak pek özenlisiniz. Hikaye mevzuları okuyanın burnunun direğini sızlatıyor lakin bu arabesk bir metin asla değil. Bunun için eminim çalışıyorsunuz?
Bahsettikleriniz metni oluştururken dikkat ettiğim bahisler. Yorumlarınız için teşekkür ederim. Sizin üzere bedelli bir öykücüden bunları duymak beni fazlaca memnun etti. Lisan konusunda titiz davranmaya ihtimam gösteriyorum. Hikayeyi bitirdikten daha sonra kırk kez okuyorum. daha sonra orta verip tekrar okuyorum. Editör olmam da lisan ile ilgili kusurları ortadan kaldırma konusunda bana fazlaca katkı sağlıyor. Üslup, ritim, akış vb. konularda hiç badire çekmedim lakin lisanı geliştirmek, çapakları temizlemek için fazlaca uğraş harcadım. Arabeske gelince bu hikaye yazmaya başladığım birinci başlardan beri üzerine düşündüğüm bir bahis. Ben yalnızca sağlam bir atmosfer oluşturup orada nefes alıp veren insanların kıssalarını belirli bir vakit dilimi içerisinde anlatıyorum. Bireyler kendi acılarını arabesk olarak tanımlamazlar. İçinde bulundukları duruma yabancılaşmak olur. Yaşadıklarımızı manalandırıp problemleri çözmeye çalışırken yaptıklarımız kıssaları oluşturuyor. Hikayeye uygun kurguyu ve atmosferi oturttuğunuzda duyguyu da en yanlışsız halde karşı tarafa geçirebiliyorsunuz.
-Son olarak, neler yazıyorsunuz ve okuyorsunuz?
Şu sıralar bir hikaye evrakı üzerinde çalışıyorum. Büyük oranda tamamlandı. Hazır hissettiğimde yayınlanacak.
Geçtiğimiz günlerde pahalı edebiyatçı Adil İzci’nin Varlık Yayınları’ndan çıkan Anılarda Sait Faik isimli derlemesini okudum. Edebiyat tarihimize damga vuran bir fazlaca kıymetli kişiselyetin ustayla yaşadıklarını okumak hayli keyifliydi. Tavsiye ederim. Şimdilerde de Necip Mahfuz’dan Kuştimur Kahvehanesi’ni okumaya başladım.
Klasik bir soruyla başlayalım. Biraz kendinizden ve yazma serüveninizden bahsedebilir misiniz?
Matbaa emekçisi bir babanın ve mesken bayanı bir annenin oğlu olarak İstanbul’un kenar mahallelerinin birinde büyüdüm. Sıkılgan bir çocuktum. Oyunlar ürettiğimi, kurgular uydurduğumu hatırlıyorum.
EDEBİYAT, DÜNYANIN KÖTÜLÜKLERİYLE ARAMA ARALIK KOYAN SIĞINAK
Okumayı sökmemle de apayrı bir dünyayla tanıştım. Bir defa farkına varırsanız tekrar asla hayat sizin için eskisi üzere olmaz. Her şey farkında olmakla olmamak içindeki ara kadardır. Bu niyete inanıyorum. İçinde yaşadığımız bu geçmişi kınalı dünyanın, toplumun, vaktin farkına varınca görünmez ağır yükler birikiyor kalbinizde, sırtınızda. Siz de bunlarla başa çıkmaya çalışıyorsunuz. Az evvel saydıklarımla ortanıza bir uzaklık koyma gereksinimi hissediyorsunuz. Varoluşunuzu manalandırıp kendinizi inşa etmenin gerekliliğini duyumsuyorsunuz. Bunu sağlayan şey benim için hikaye özelinde edebiyat oldu. Varoluşumu manalandıran, kendimi inşa etmemi sağlayan, dünyanın kötülükleriyle arama mesafe koyan bir sığınak.
Her periyot yazmakla ilgilendim. Ortaokulda da Türk sinemalarından bozduğum hikayeler yazıyordum. Lisede şiir ve tiyatro oyunlarını denedim. Lakin bunların hepsi hikaye tipine yakın metinlerdi. Benimle her periyot yürüyen, daima içimde olan bu çeşide eğilince az evvel bahsetmiş olduğum varoluşumu manalandıran bir sebep buldum. Yalnızca hikaye kurup metin oluşturduğum anlarda daima dilek ettiğim o bütünlüğü, tam olma hâlini hissedebiliyorum.
-Dip ve Taşın Dediği isminde iki hikaye kitabınız daha var ve hikayelerin çoğunluğu büyülü gerçeklikle ve kara mizahla kaleme alınmış. Lakin, üçüncü hikaye kitabınız Kamburuma Üç Sebep pek rasyonel. Büyülü gerçeklik ve fantastik için anlatılan konuyu kırk bohçaya saklamaya benzeten çoktur. Bu geçişin niçini nedir?
Hayat, gördükleriniz, sizi yazmaya iten şeyler saklanamayacak kadar sert mi?
Bu tespitlerinize katılıyor ve bu biçimdesi derin bir inceleme yaptığınız için teşekkür ediyorum. Öncelikle büyülü gerçekçilik, kara mizah, kirli gerçeklik, üçlemeler, rasyonel diye isimlendirebileceğimiz hikayelerin kitaplarımda yer almasının temel niçinini kendimi her hikayede daha fazla zorlamak istemem olarak açıklayabilirim. hiç bir vakit tek tip bir hikaye muharriri olmak istemedim. Bunun için de kendi üslubumu oluşturup bana vakit ayıran okurumu hikaye çeşidi ortasındaki farklı renklerde gezintiye çıkarma yolunu seçtim. Repertuvarı geniş bir öykücü olmak ve bunu kotarabilmek benim için epeyce kıymetli.
Yanıtıma Kamburuma Üç Sebep özelinde devam edecek olursak bu kitabın başkalarından farklı olması da katiyetle şuurlu bir tercihti. Gerçeğin bükümüyle ortaya çıkarttığımız yeni gerçekliğin, oluşturduğumuz atmosferin okur tarafınca kabul görmesi, bunun “rasyonel” olarak tanımlanması da bu tercihimin gerçek olduğunu gösteriyor. Demek ki inandırabilmişim. Ne keyifli bana.
Kamburuma Üç Sebep öbür kitaplara bakılırsa sevinç ve mizaha daha az başvurduğum bir kitap oldu. Bu durumun ortasında bulunduğumuz çağ, toplum, otorite ile aramda hissettiğim uyumsuzluğun derinleşmesi ile ilgili olduğunu düşünüyorum. Şahit olduklarımız, hissettiklerimiz, dâhil olduklarımız bizleri dönüştürüyor. Zannedersem bu dönüşüm kararında da sevinç azalıyor. Bunun yerine onlarla çaba etmeyi seçiyorsunuz.
-Öykülerin çoğunluğu Oedipus karmaşası üzerine kurulmakla birlikte, babanın bir otorite figürü olmasıyla sosyo-kültürel çözümlemeler de yaptırıyor. Keza baba-kız hikayeleri de. Bunu şuurlu bir biçimde mi yaptınız?
Hikayelerin Oedipus karmaşası üzerine kurulduğunu düşünmemekle birlikte bu karmaşanın uzantıları ile ilişkilendirebileceğini kabul ediyorum. Karakterler babayı reddetmiyor ya da o figürle bir otorite çatışmasına girişmiyor. Lakin özgürlüğün ya da köksüzlüğün, hayata devam edebilme gücünün ya da mağlubiyetleri birlikteinde getiren zayıflıkların, başıboşluğun, aylaklığın, buhranların ya da mecburî uğraşların sebepleri olarak o figürün varlığını, yeterliliğini, yokluğunu irdeliyor diyebiliriz.
TOPLUMDAKİ ROLLERİMİZİ ‘VASATIN KURALLARI’ BELİRLİYOR
-Size nazaran Türkiye’de en çok hangi ebeveynle olan münasebet sıkıntılı? Anneyle her biçimde bağlantıya geçilirken, babayla olan alaka daima halının altına mı itiliyor?
Yalnızca anne babalarla olan bağlantıda değil tüm toplumun birbiriyle olan irtibatında meseleler olduğunu düşünüyorum. Sorunuza dönecek olursak anne ya da babalarla olan alakaların gerçek yönetilemediğini söyleyebiliriz. Lakin bunlar coğrafyaya, geleneklere, ekonomik duruma, eğitime nazaran değişkenlik gösterebilir.
Türkiye’de hangi role bürünürseniz bürünün zorlanırsınız. Anne- baba olmak, evlat olmak, sanatçı olmak, yönetici olmak ya da çocuk olmak… Bunlardan hangisini ele alırsanız alın bir süre daha sonra karmaşayla karşı karşıya kalacaksınız. Kişinin kendi hayatıyla alakalı epey az kelam sahibi olduğu, beklentileri karşılamaya çalışmakla bir ömür geçirdiği, kendisine gösterilene hakikat hareket ederek büyüdüğü bir toplumsal yapı içerisinde aksi bir durumu bekleyemezsiniz. Erkek çocukları üzerinden bir örnek vereyim. Bir erkek çocuğu ailenin daha sonraki önderi olarak yetiştiriliyor. Herkesi kurtaracak, babanın yarım bıraktıklarını tamamlayacak, kendi ailesini kurarak bunu sürdürebilir hâle getirecek kişi. Bu şuurla büyütülen bir çocuk kendisine yaşama devam edebilmek için bir sebep bulmuş oluyor. Kendisine kodlanan bu ödevle yaşayan kişinin ailesiyle kurduğu münasebet de yalnızca vazifelerini yerine getirip getirememek üzerine inşa ediliyor. Burada temelinde sevginin yer almadığı gizil bir mutabakatla devam eden sorumluluklar bütününden kelam ediyoruz. Çok üzücü bir durum. Üstelik bu fikirle yetiştirilen çocuk kendisini potansiyel güç, önder, kurtarıcı olarak görüyor. Buradaki konfor alanında kendisine gösterilen ilgi ve alakayı toplumun her noktasında kazanmaya çalışıyor. Pekala nasıl? Alışılmış ki baskı ve güçle. Zira baskı ve gücün birlikteinde getirdiği kaygı odaklı saygıyı kazanmak hayli kolaydır. Kısa vakitte elde edilir lakin epeyce kolay kaybedilir. Bu da travmatik bir müddetç.
Vasatın belirlediği hayat ve ahlak kuralları işlerliğini sürdürsün diye bireylerin toplum ortasındaki rolleri şekillendirilmiş, sevgi ve aidiyetin yerini gizil bağlar, içini istediğiniz üzere doldurabileceğiniz hürmet üzere kavramlar almıştır. Sorunun son kısmına gelince baba Türk toplumu için metafor olarak da kullanılmakta. Otoriteyi, devleti de temsil etmektedir. Bu da üstte bahsetmiş olduğum ödev kavramıyla ilişkilendirilebilir. Anne bu yapıda sizin üzere otoritenin altında yer alan bir alanı temsil ettiği için daha rahat yakınlık kurulabiliyor.
‘BİZ KAMBURUNU SEVEN İNSANLARIZ’
-İnsanoğlunun çekip alsan yeri sızlayan, bıraksan yükü fazlaca olan kamburları nelerdir sizce?
Ben Tanrı’da şık duran özelliklerin şahıslarda bulunmasının onlara kamburlar oluşturduğunu düşünüyorum. Rızık vermek rolünün evvel anneye daha sonra babaya verilmesi, yazabilmek, yalnızlık üzere. Bunlar kişiyi hem büyüten hem ona hürmet duyulmasını sağlayan hem varoluşunu manalandıran lakin gerçek yönetilmezse büyük düşüncelere sebep olacak yükler. Örneğin ben yazamadığım vakit içinderda büyük bir iç derdiyle uğraşıyorum. Yalnızlığı seven ve kalabalıktan rahatsız olan biri olarak kimi vakit içinderda da bir insanın sıcaklığını ve yakınlığını özlüyorum. Bunun dışında aşk, dostluk ve aile üzere kavramlar da çekip alsan yeri sızlayan lakin yönetemediğinde yükünün ağır olduğu kamburlar. Olağan bizler kamburlarını seven insanlarız. Orası farklı.
‘İNSAN KENDİ ACISINI ARABESK OLARAK TANIMLAMAZ’
-Dil olarak pek özenlisiniz. Hikaye mevzuları okuyanın burnunun direğini sızlatıyor lakin bu arabesk bir metin asla değil. Bunun için eminim çalışıyorsunuz?
Bahsettikleriniz metni oluştururken dikkat ettiğim bahisler. Yorumlarınız için teşekkür ederim. Sizin üzere bedelli bir öykücüden bunları duymak beni fazlaca memnun etti. Lisan konusunda titiz davranmaya ihtimam gösteriyorum. Hikayeyi bitirdikten daha sonra kırk kez okuyorum. daha sonra orta verip tekrar okuyorum. Editör olmam da lisan ile ilgili kusurları ortadan kaldırma konusunda bana fazlaca katkı sağlıyor. Üslup, ritim, akış vb. konularda hiç badire çekmedim lakin lisanı geliştirmek, çapakları temizlemek için fazlaca uğraş harcadım. Arabeske gelince bu hikaye yazmaya başladığım birinci başlardan beri üzerine düşündüğüm bir bahis. Ben yalnızca sağlam bir atmosfer oluşturup orada nefes alıp veren insanların kıssalarını belirli bir vakit dilimi içerisinde anlatıyorum. Bireyler kendi acılarını arabesk olarak tanımlamazlar. İçinde bulundukları duruma yabancılaşmak olur. Yaşadıklarımızı manalandırıp problemleri çözmeye çalışırken yaptıklarımız kıssaları oluşturuyor. Hikayeye uygun kurguyu ve atmosferi oturttuğunuzda duyguyu da en yanlışsız halde karşı tarafa geçirebiliyorsunuz.
-Son olarak, neler yazıyorsunuz ve okuyorsunuz?
Şu sıralar bir hikaye evrakı üzerinde çalışıyorum. Büyük oranda tamamlandı. Hazır hissettiğimde yayınlanacak.
Geçtiğimiz günlerde pahalı edebiyatçı Adil İzci’nin Varlık Yayınları’ndan çıkan Anılarda Sait Faik isimli derlemesini okudum. Edebiyat tarihimize damga vuran bir fazlaca kıymetli kişiselyetin ustayla yaşadıklarını okumak hayli keyifliydi. Tavsiye ederim. Şimdilerde de Necip Mahfuz’dan Kuştimur Kahvehanesi’ni okumaya başladım.