TANER AY
Kapitalist edebiyat pazarının haricindeysanız ve onların simsarlarının radarına takılmadıysanız, yok sayılacağınız muhakkaktır. Edebiyat pazarının kurallarını koyan ve pazarı acımasız bir sömürü alanına dönüştürenlerin ekseriyetinin eski solcular olmasıysa sanki yalnızca bize has bir garâbet midir, bilemiyorum. Fakat, dünyanın her yerindeki kapitalist edebiyat pazarları, üç beş büyük yayınevine ve üç beş edebiyat yıldızına çalışıyor. Müellif denen edebiyat yıldızlarının, pazardaki yayınevlerinin malları olduğu muhakkaktır. Pazardaki yayınevlerinin öncelikli okur tabakasıysa ‘bahçe salatası’ denenlerdir. Simsarlar, pazarın markalarını onlara pazarlamakla yükümlüdürler.
Peki, pazarın malı olmayan edebiyatı, sizce kaç kişi takip ediyordur? senelerca yayıncılıkla uğraşmış ve Bâb-ı Âli’de tekraren batmış bir arkadaşım, “onların sayısı yüzü bulmaz” demişti. Bence sayıyı biraz abartmış bile olabilir. Bana sorarsanız, en çok elli kadar meczuptur onlar. Örneğin, geçtiğimiz günlerde Ötüken Neşriyât’tan çıkan ‘Son Nefese Kadar’ı kaç kişinin alıp okuduğunu merâk ediyorum. Bunu kitabın editörü Oğuzhan Murat Öztürk’e soracağım. Ahmed Midhat Efendi ile şâire Fıtnat Hanım aşkının mektupları, büyük bir edebiyat olayıdır. Ancak, kitabı yayına hazırlayanın Ömer Hakan Özalp, yayıncınınsa Ötüken olması, ‘Son Nefese Kadar’ı simsarların yok saymaları için kâfi münasebetlerdir. Zira, onların temel nazaranvi, yalnızca belirlenmiş markaların pazarlamasını yapmaktır. Ömer Hakan, bizim muhibban-ı kütüb mahfilinden, hayli kıymetli bir kardeşimizdir. Öğretmen Abdulvahap Bey’in üçüncü çocuğu olarak 1964 yılında Elbistan’ın Çiçek köyünde doğmuş. Kendisini, araştırmalara, kütüphânelere ve arşivlere kaptırdığından, 1985 ve 1990 senelerında girdiği tıp fakültelerini bitirememiştir. Kapitalizm açısından ‘yoldan çıkmış’ sınıfındandır, marka değildir, bu yüzden de elliden çok yapıtta imzası olmasına rağmen, görülmeyen biridir.
HER İKİSİ DE PENCERESİNDEN TIPKI BAHÇEYİ GÖRÜYORDU
seneler evvel mektupları Hakkı Tarık Us’tan okuduğumda, Fıtnat Hanım’ın hikayesinin ve aşk mahallindeki köşklerin peşine günlerce düştüğümü anımsıyorum. Fıtnat Hanım bugün bile ‘sis arasında’, hayatındaki epeyce şeyi bilmiyoruz. O yılların Kabataş semtiyse oldukçatan yok oldu, tapu kayıtlarını geçtim, eski haritalardan bile Namık Paşa Konağı’na ulaşmak pek mümkün değildir. halbuki, bir vakit içinder Ayas Paşa’dan Kabataş’a kadar inen arazi Namık Paşa’nın mülküydü. Üç bahçe kapılı mükemmel konağı da bu arazinin ortasındaydı. Sâmiha Ayverdi, konağın bahçe kapılarından birinin Fındıklı’da, ikincisinin Kabataş’ta ve üçüncüsünün de Ayas Paşa’da olduğunu yazmıştı. Namık Paşa’nın konağı, Ahmed Midhat Efendi ile Fıtnat Hanım’ın karşılaştıkları yer açısından kıymetlidir. Ahmed Midhat Efendi sürgünden dönüşünde Kabataş’ta Namık Paşa’nın konağının karşısındaki bir hâneye yerleşmişti. Uzun kıvırcık kirpikleriyle ve fîrûze rengindeki gözleriyle âfet-i devran Fıtnat Hanım da o hânenin art tarafında, on metre kadar ilerideki bir diğer hânede ikamet ediyordu. İki hâneyi ise küçük bir bahçe ayırıyordu. Enteresan olan Fıtnat Hanım’ın 1878 sonlarına yanlışsız yahut 1879 başlarında ikinci evliliğini yaptığı Mehmed Ali Bey’in hânesi de Namık Paşa’nın konağının karşısında, Pervititch’in 1926 haritasında Taşlı Çıkış Sokağı’nın iç köşesi olarak gösterilen yerdeydi. Bu da benim aklıma hepsinin Namık Paşa vilayetle bir biçimde hısımlık bağının bulunduğunu getiriyor.
BİR RİVAYATE NAZARAN ANNELERİ KARDEŞ
Ahmed Midhat’ın annesi Nefise Hanım Adığe’ydi ve daha evvel Hağur Hüseyin ile evliydi. Anapa kalesi niyet, kocası onu ve oğlunu yanında çalışan Hüseyin ile İstanbul’a göndermişti. Aslında, Adığe halkı Çar tarafınca 1828-1829 savaşından daha sonra Kafkasya’dan kitlesel göçe zorlanmıştı ve bir hayli Adığe İstanbul’a gelmişti. Bir rivâyete göre Ahmed Midhat’ın annesiyle Fıtnat Hanım’ın annesi kardeşmiş. Bu konuda sıhhatli bir kayıt yoktur. Ancak, Fıtnat Hanım’ın annesi de Adığe halkından olabilir. Daha değerlisi, Namık Paşa’nın boşadığı zevcesi Gülfidan Hanım da kuvvetle mümkün bir Adığe’ydi. Namık Paşa’nın torunlarından Ahmet Nuri Sinaplı, dedesinin Gülfidan Hanım’ı aklî istikrarı bozuk olduğu için boşadığını söylemişti. Fıtnat Hanım’ın annesinin ve Nefise Hanım’ın bu Gülfidan Hanım ile bir akrabalık münasebetinin olduğunu düşünüyorum. Tahminen Fıtnat Hanım’ın ikinci kocası bile ana yahut baba tarafınca bu hısımlık ilgisine dahildi.
Epeydir uygun bir aşk kıssası okumak istiyordum. Bu yüzden ‘Son Nefese Kadar’ı elimden bırakamadım. Bu kitabın her insanın yaz mevsimini daha sıcak kılacağına inanıyorum. ötürüsıyla, mektupları yayına hazırlayan Ömer Hakan’a, kitabın editörü Oğuzhan Murat’a ve Ötüken Neşriyât’a müteşekkirim. Sanırım, ‘Son Nefese Kadar’ yardımıyla Fıtnat Hanım’ın izini sürmeye bir daha devâm edeceğim. Onun hakkında hâlâ epeyce şeyi bilmememizse edebiyatımızın en büyük ayıplarından biri…
AHMED MİDHAT’IN ‘İKİNCİ KALP ÇARPINTISI’
Ahmed Midhat Efendi ile Fıtnat Hanım içindeki münasebetin pek kısa sürdüğü mutlaktır. Alakaları başladığında Fıtnat Hanım birinci kocasından boşanmış, 35 yahut 36 yaşlarında bir dul olmalıdır. Evli Ahmed Midhat Efendi, “otuz dört yaşıma geldiğim ve çocukluktan beri biroldukça tehlikeler geçirdiğim hâlde, ikinci kalp çarpıntısını, bu akşam mektubunuzu Mürsel getirip de okuduğumda hissettim” diyor. Fıtnat Hanım ona ‘Senin cariyen’ imzalı mektuplar göndermektedir. “Midhat, baştan ayağa cân Midhat, seviyorum, seviyorum, pek seviyorum seni!”. Son mektuptan 20 Mayıs 1878 gününde on sekiz saat boyunca bir ‘kaçamak’ yaptıkları anlaşılıyor. Sevişmelerine düşen silâh sesleriyse, Çırağan Baskını’ndan geliyordur. İkisinin de umurunda değildir. Ahmed Midhat, “Sizinle on sekiz saat geçirdim ki, o kadar bin yıllık mesut ömürlere bedeldir” diye muharrir. Son mektup edebî açıdan epeyce hoştur lakin, maalesef mektuplardaki aşk da burada sonlanıyor. Bundan daha sonra ortalarında neler oldu, bilinmiyor. Lakin, ‘Meşâhîrü’n Nisâ’ 1879 yılının başında yayınlanıyor ve kitaptan Fıtnat Hanım’ın artık Bahriye mektupçusu Mehmed Ali Bey’in nikâhında olduğunu öğreniyoruz.
İKİ AYDA YAZILAN 26 MEKTUP
Ahmed Midhat Efendi yalnızca ‘kırk beygir gücünde bir yazı makinesi’ değildi, hem de ‘kırk beygir gücünde bir çapkın’ olarak da tanınmıştı. Şâire Fıtnat Hanım ile yaşadığı aşkın mektupları evvel 1928 yılında, daha sonra da 1948 yılında yayınlanmıştı lakin, o mektuplar oldukcatan unutuldu. Vefâkâr Ömer Hakan unuttuğumuz aşk mektuplarını bir daha yayına hazırlamakla büyük iş yapmış. Toplamda yirmi altı mektup var, hepsi de 1878 yılının iki ayı ortasında yazılmış. Mektupların bu kadar olmadıkları muhakkaktır, lakin başkaları kayıptır. Yirmi altı mektubunsa bir kısmının başları, bir kısmının da sonları noksandır.
Kapitalist edebiyat pazarının haricindeysanız ve onların simsarlarının radarına takılmadıysanız, yok sayılacağınız muhakkaktır. Edebiyat pazarının kurallarını koyan ve pazarı acımasız bir sömürü alanına dönüştürenlerin ekseriyetinin eski solcular olmasıysa sanki yalnızca bize has bir garâbet midir, bilemiyorum. Fakat, dünyanın her yerindeki kapitalist edebiyat pazarları, üç beş büyük yayınevine ve üç beş edebiyat yıldızına çalışıyor. Müellif denen edebiyat yıldızlarının, pazardaki yayınevlerinin malları olduğu muhakkaktır. Pazardaki yayınevlerinin öncelikli okur tabakasıysa ‘bahçe salatası’ denenlerdir. Simsarlar, pazarın markalarını onlara pazarlamakla yükümlüdürler.
Peki, pazarın malı olmayan edebiyatı, sizce kaç kişi takip ediyordur? senelerca yayıncılıkla uğraşmış ve Bâb-ı Âli’de tekraren batmış bir arkadaşım, “onların sayısı yüzü bulmaz” demişti. Bence sayıyı biraz abartmış bile olabilir. Bana sorarsanız, en çok elli kadar meczuptur onlar. Örneğin, geçtiğimiz günlerde Ötüken Neşriyât’tan çıkan ‘Son Nefese Kadar’ı kaç kişinin alıp okuduğunu merâk ediyorum. Bunu kitabın editörü Oğuzhan Murat Öztürk’e soracağım. Ahmed Midhat Efendi ile şâire Fıtnat Hanım aşkının mektupları, büyük bir edebiyat olayıdır. Ancak, kitabı yayına hazırlayanın Ömer Hakan Özalp, yayıncınınsa Ötüken olması, ‘Son Nefese Kadar’ı simsarların yok saymaları için kâfi münasebetlerdir. Zira, onların temel nazaranvi, yalnızca belirlenmiş markaların pazarlamasını yapmaktır. Ömer Hakan, bizim muhibban-ı kütüb mahfilinden, hayli kıymetli bir kardeşimizdir. Öğretmen Abdulvahap Bey’in üçüncü çocuğu olarak 1964 yılında Elbistan’ın Çiçek köyünde doğmuş. Kendisini, araştırmalara, kütüphânelere ve arşivlere kaptırdığından, 1985 ve 1990 senelerında girdiği tıp fakültelerini bitirememiştir. Kapitalizm açısından ‘yoldan çıkmış’ sınıfındandır, marka değildir, bu yüzden de elliden çok yapıtta imzası olmasına rağmen, görülmeyen biridir.
HER İKİSİ DE PENCERESİNDEN TIPKI BAHÇEYİ GÖRÜYORDU
seneler evvel mektupları Hakkı Tarık Us’tan okuduğumda, Fıtnat Hanım’ın hikayesinin ve aşk mahallindeki köşklerin peşine günlerce düştüğümü anımsıyorum. Fıtnat Hanım bugün bile ‘sis arasında’, hayatındaki epeyce şeyi bilmiyoruz. O yılların Kabataş semtiyse oldukçatan yok oldu, tapu kayıtlarını geçtim, eski haritalardan bile Namık Paşa Konağı’na ulaşmak pek mümkün değildir. halbuki, bir vakit içinder Ayas Paşa’dan Kabataş’a kadar inen arazi Namık Paşa’nın mülküydü. Üç bahçe kapılı mükemmel konağı da bu arazinin ortasındaydı. Sâmiha Ayverdi, konağın bahçe kapılarından birinin Fındıklı’da, ikincisinin Kabataş’ta ve üçüncüsünün de Ayas Paşa’da olduğunu yazmıştı. Namık Paşa’nın konağı, Ahmed Midhat Efendi ile Fıtnat Hanım’ın karşılaştıkları yer açısından kıymetlidir. Ahmed Midhat Efendi sürgünden dönüşünde Kabataş’ta Namık Paşa’nın konağının karşısındaki bir hâneye yerleşmişti. Uzun kıvırcık kirpikleriyle ve fîrûze rengindeki gözleriyle âfet-i devran Fıtnat Hanım da o hânenin art tarafında, on metre kadar ilerideki bir diğer hânede ikamet ediyordu. İki hâneyi ise küçük bir bahçe ayırıyordu. Enteresan olan Fıtnat Hanım’ın 1878 sonlarına yanlışsız yahut 1879 başlarında ikinci evliliğini yaptığı Mehmed Ali Bey’in hânesi de Namık Paşa’nın konağının karşısında, Pervititch’in 1926 haritasında Taşlı Çıkış Sokağı’nın iç köşesi olarak gösterilen yerdeydi. Bu da benim aklıma hepsinin Namık Paşa vilayetle bir biçimde hısımlık bağının bulunduğunu getiriyor.
BİR RİVAYATE NAZARAN ANNELERİ KARDEŞ
Ahmed Midhat’ın annesi Nefise Hanım Adığe’ydi ve daha evvel Hağur Hüseyin ile evliydi. Anapa kalesi niyet, kocası onu ve oğlunu yanında çalışan Hüseyin ile İstanbul’a göndermişti. Aslında, Adığe halkı Çar tarafınca 1828-1829 savaşından daha sonra Kafkasya’dan kitlesel göçe zorlanmıştı ve bir hayli Adığe İstanbul’a gelmişti. Bir rivâyete göre Ahmed Midhat’ın annesiyle Fıtnat Hanım’ın annesi kardeşmiş. Bu konuda sıhhatli bir kayıt yoktur. Ancak, Fıtnat Hanım’ın annesi de Adığe halkından olabilir. Daha değerlisi, Namık Paşa’nın boşadığı zevcesi Gülfidan Hanım da kuvvetle mümkün bir Adığe’ydi. Namık Paşa’nın torunlarından Ahmet Nuri Sinaplı, dedesinin Gülfidan Hanım’ı aklî istikrarı bozuk olduğu için boşadığını söylemişti. Fıtnat Hanım’ın annesinin ve Nefise Hanım’ın bu Gülfidan Hanım ile bir akrabalık münasebetinin olduğunu düşünüyorum. Tahminen Fıtnat Hanım’ın ikinci kocası bile ana yahut baba tarafınca bu hısımlık ilgisine dahildi.
Epeydir uygun bir aşk kıssası okumak istiyordum. Bu yüzden ‘Son Nefese Kadar’ı elimden bırakamadım. Bu kitabın her insanın yaz mevsimini daha sıcak kılacağına inanıyorum. ötürüsıyla, mektupları yayına hazırlayan Ömer Hakan’a, kitabın editörü Oğuzhan Murat’a ve Ötüken Neşriyât’a müteşekkirim. Sanırım, ‘Son Nefese Kadar’ yardımıyla Fıtnat Hanım’ın izini sürmeye bir daha devâm edeceğim. Onun hakkında hâlâ epeyce şeyi bilmememizse edebiyatımızın en büyük ayıplarından biri…
AHMED MİDHAT’IN ‘İKİNCİ KALP ÇARPINTISI’
Ahmed Midhat Efendi ile Fıtnat Hanım içindeki münasebetin pek kısa sürdüğü mutlaktır. Alakaları başladığında Fıtnat Hanım birinci kocasından boşanmış, 35 yahut 36 yaşlarında bir dul olmalıdır. Evli Ahmed Midhat Efendi, “otuz dört yaşıma geldiğim ve çocukluktan beri biroldukça tehlikeler geçirdiğim hâlde, ikinci kalp çarpıntısını, bu akşam mektubunuzu Mürsel getirip de okuduğumda hissettim” diyor. Fıtnat Hanım ona ‘Senin cariyen’ imzalı mektuplar göndermektedir. “Midhat, baştan ayağa cân Midhat, seviyorum, seviyorum, pek seviyorum seni!”. Son mektuptan 20 Mayıs 1878 gününde on sekiz saat boyunca bir ‘kaçamak’ yaptıkları anlaşılıyor. Sevişmelerine düşen silâh sesleriyse, Çırağan Baskını’ndan geliyordur. İkisinin de umurunda değildir. Ahmed Midhat, “Sizinle on sekiz saat geçirdim ki, o kadar bin yıllık mesut ömürlere bedeldir” diye muharrir. Son mektup edebî açıdan epeyce hoştur lakin, maalesef mektuplardaki aşk da burada sonlanıyor. Bundan daha sonra ortalarında neler oldu, bilinmiyor. Lakin, ‘Meşâhîrü’n Nisâ’ 1879 yılının başında yayınlanıyor ve kitaptan Fıtnat Hanım’ın artık Bahriye mektupçusu Mehmed Ali Bey’in nikâhında olduğunu öğreniyoruz.
İKİ AYDA YAZILAN 26 MEKTUP
Ahmed Midhat Efendi yalnızca ‘kırk beygir gücünde bir yazı makinesi’ değildi, hem de ‘kırk beygir gücünde bir çapkın’ olarak da tanınmıştı. Şâire Fıtnat Hanım ile yaşadığı aşkın mektupları evvel 1928 yılında, daha sonra da 1948 yılında yayınlanmıştı lakin, o mektuplar oldukcatan unutuldu. Vefâkâr Ömer Hakan unuttuğumuz aşk mektuplarını bir daha yayına hazırlamakla büyük iş yapmış. Toplamda yirmi altı mektup var, hepsi de 1878 yılının iki ayı ortasında yazılmış. Mektupların bu kadar olmadıkları muhakkaktır, lakin başkaları kayıptır. Yirmi altı mektubunsa bir kısmının başları, bir kısmının da sonları noksandır.