ZEYNEP DELAV
Bozkırda büyüyen, oranın havasını toprağını epey seven bu sevginin yanı sıra oradan başlayarak insan gözlemlemeyi değerli bulan usta bir kalem Ethem Baran. Edebiyatı, edebiyat için sevmeyi ve bunu okurlarla paylaşmayı her vakit nazaranv bilmiştir. Lokal görünen üniversal öyküler yazarak kaleminden daima kelam ettirmiştir. 2020 yılında Sait Faik Öykü Armağanı’nı aldığı ‘Döngel Dünya’ ismindeki hikaye yapıtından kısa bir süre daha sonra yeni hikaye kitabı ‘Güzelliğini Gördükçe Ağlayasım Geliyor’ ile okur karşısında. Edebiyatımızın velut kalemi Baran’la son hikaye kitabını KARAR okurları için konuştum.
-Usta bir hikaye yazarısınız. birinci vakit içinderda bütünde yazma seyahatinize dair bir soruyla başlamak istiyorum. Siz mi hikayenin peşindesiniz, hikaye mü sizin peşinizde. Kim kimi kovalıyor?
Ben hikayenin peşindeyim lakin o da benim peşimde. Başımda hikayelerle dolaşıyorum ömrün ortasında. Kıssalarla çevrili bir kozmosta yaşıyoruz hepimiz. Bunların bir kısmı yazıya yakın dolaşıyor, hatta yazının ortasında yaşıyor. Muharrire bunları bulup ayıklamak kalıyor. Zihnimde, defterlerimde hikayeler kâğıdın yüzüne ya da bilgisayar ekranına düşmek için sıralarını beklerken kimileri gelip kulağıma fısıldıyor ve elimdeki kaleme yapışıyor. Oldukça bir süre birlikte yaşamaya başlıyoruz artık. Her harfi başka farklı tartıyoruz birlikte. Kâğıdın yüzünde nasıl durduğuna bakıyoruz; kulağımızda nasıl tınladığına, beynimizde nasıl dolaştığına, yüreğimizdeki tıpırtısına… Her cümlenin uzunluğunu, genişliğini, yüksekliğini, derinliğini ölçüyorum daha sonra. Kıvama geldiyse kendinden daha sonrakine el uzatıyor, o da kendinden daha sonra gelene. Elimdeki o tomurcuk, o kıvılcım yola koyulduğumuzda asıl biçimini almaya başlıyor. Yolun nereye gittiğini ikimiz de bilmiyoruz sıklıkla. Yolun nereye bağlanacağını ben de heyecanla bekliyorum. Bir çıkış bulduğumuzda bir arada seviniyoruz. Hikayenin ismi da çoklukla daha sonradan ortaya çıkıyor. Bittikten daha sonra da bir süre peşimden gelen hikayemle vedalaşmam okumaları için gönderdiğim müellif dostlarımdan dönüp gelince gerçekleşiyor.
–Yeni kitabınızın ‘Boş Geçmeyelim’ kısmı -Furkan ve Nisa- neredeyse yapıtın yarısı kadar. Hikayeden çok novella diyeceğimiz bu kısımda her ne kadar 2000’li yılların başları anlatılıyor olsa da yeniliğini kaybetmeyen sosyolojik ve ruhsal de bir tenkit okuyor üzereyiz. Etrafımızda bu karakterler çoğaldığı için mi bu biçimde bir hikaye yazdınız?
Birden fazla hikayemde olduğu üzere bunda da birinci notları yıllar evvel almıştım. Ruhsal danışmanlık yaptığım senelerda edindiğim izlenimlerin küçük bir kısmı bu iki hikayede gün yüzüne çıktı. Toplumsal çeşitliliğin, hayat biçimlerine ait farklı görünümlerin edebiyatın ilgi alanına girmesini önemsiyorum. Son senelerdaki süratli değişim, kazanımların kaybedilmesi, yok olan, dönüşen kıymetler zihnimi ziyadesiyle meşgul ediyor, daha doğrusu beni rahatsız ediyor. Kelamını ettiğiniz hikayelerin art planı epeyce kıymetli sosyolojik gerçekleri yansıtsa da daima yapmaya çalıştığım üzere ruhsal problemlerin derinlerinde dolaşmayı amaçladım temelinde. İnsanoğlunun bitmeyen temel sıkıntılarıdır bunlar. “Furkan” hikayesini yazarken bunun bir romana yanlışsız evrildiğini, o tarafa göz kırptığını fark ettim. Lakin niyetim o değildi. Kıvamı dağılır, yapı zedelenir, tesir azalırdı. Furkan bir karakter olarak kuvvetliydü, anlatılacak fazlaca öyküsü vardı. Metni hikayenin sonlarına çekip Furkan’ın öbür kıssalarını öteki bahara erteledim. “Nisa” için de birebiri geçerli. Her iki karakter de çabucak her meskende bir benzerine rastlanan günümüz gençliğidir lakin en geniş manasıyla “gençlik”tir. Nesiller çatışmasının tam da merkezinde yer alan, kendiyle ve hayatla hesaplaşan, gelecek derdiyle kıvranan, öfkesinin, heveslerinin, hayallerinin ve hayal kırıklıklarının pençesinde bocalayan gençlik…
-bir daha Furkan ve Nisa’dan devam edecek olursak, babalarıyla olan çatışmaları aslında ortasında bulundukları hayatla baş edemiyor olmalarına en büyük etken. Bununla ilgili neler söylersiniz?
Babalar edebiyatın en büyük yaralarındandır. Bu iki hikayemde anlattığım üzere birfazlaca baba çocuklarıyla ortalarına aşılmaz duvarlar örüyor. Furkan ve Nisa üzere gençler babalarını aşabilseler hayat hakkında daha netleşmiş fikirlere ulaşabilecekler. Eğitim seviyesi olarak bakıldığında bile evlatlarından geride olan babalar otoritelerini ve tecrübelerini ortaya sürerek klâsik kalıplara sığınıyorlar. Hesap vermeyen fakat daima hesap soran konumdalar. Furkan’ın bomba imha uzmanı olma isteğinin altında yatan niçinleri âlâ irdelemek lazım. Ya da Nisa’nın bile bile yanlışın içine atılma çaresizliğini. Sanırım sihirli sözcük bu: Çaresizlik…
–Aslında şimdiye kadar yayımlanan kitaplarınızda sıklıkla karakterlerinizin sosyo-ekonomik durumlarını görüyoruz. Bu izleği bilerek mi oluşturuyorsunuz yoksa öykücü büyük bir gözlemcidir ve gözlemlerinizin özeti mi demeliyiz?
sebebini ben de bilmiyorum aslında fakat gözüme takılıyor bunlar, gelip beni buluyorlar. Anlat diyorlar, bizi anlat; kimse bizi anlatmıyor. Herkes bizi unuttu. Yoksulluğunun farkında olmayan fakir beşerler birçok. Yoksulluk üzere bir sıkıntıları yok ya da o denli görünmek istiyorlar ancak ben sıkıntı ediyorum. Kendi dar etrafımdan çıkıp üniversite okumak için Ankara’ya geldiğimde ne kadar fakir bir ailenin çocuğu olduğumun farkına varmıştım. Bir manada benzerlerime yöneltiyorum dikkatimi.
-Her öykünüzün bir kederi ve gayreti var. Bu durum sizi zorluyor mu? Bu sıkıntı ve efor okurun en çok inandığı yer olabilir mi?
Keder ve acı olmadan yazmak sıkıntı. Gündelik hayat ve gerçeklik üzere birtakım ögeleri dışarıda tutarak söylüyorum, misal şeyleri yazmamak ve farklı, yeni teknikler bulmak bağlamında kaygılarım de var. Yazdığım ve yazacağım her metin zorluyor beni bu manada. “Bunu niçin yazıyorum?” sorusunu aşmam lazım her keresinde. Benim metnimi okuyan her okurun avucunda yazıyı bitirdikten daha sonra bir öykü kalmasını istek ediyorum. Başında bir ana cümlenin dolaşmasını… Yazacağım mevzuya evvel benim inanmam gerekiyor. Ben inanırsam daha birinci cümlede okurumun karşısına bir mukaveleyle çıkmaya gayret gösteriyorum. Karşılıklı olarak bu mukaveleyi imzalarsak okur metnin ortasında kalıyor.
Hikayelerinizde muharrir karakter oluşturmayı seviyorsunuz. ‘Yedi Kaleminen Yazı Yazarım’, ‘Bay WC Sıcak Duş Emanet Alınır’ hikayeleri bir daha bu biçimde hikayeler. Müellifin kendine bakması Ethem Baran tekniği ve usulü diyebilir miyiz?
Hoşluğunu Gördükçe Ağlayasım Geliyor’dan evvelki kitaplarımda, kelamını ettiğiniz muharrir karakterine daha çoğunlukla rastlanır. Evet, müellif karakter yaratmayı, müellif anlatıcı kullanmayı seviyorum. Yazının mutfağını göstermesi açısından bu tavrı önemsiyorum. Bu biçim bununla birlikte yeni teknikleri uygulama imkanı da sağlıyor. Okuyucu, okuduklarının kurmaca olduğunu bilir ve kabul ederse sizin yeni anlatım biçimlerinize, tekniklerinize, hayal gücünüzle gidebildiğiniz yeni ufuklara, anlayışlara, farklı bakış açılarına ahenk gösterir ve yanınızda yer alır. Bu hususta benim bir stilim oluştuysa bundan memnunluk duyarım.
GENÇ MUHARRİRLER ‘ÇOK BİLMİŞ’
Son olarak genç öykücüleri önemsediğinizi biliyoruz. Kitabınızın son hikayesi olan İthaf’ta onlara da bir şeyler yazmış olsaydınız, ne söylerdiniz?
Çok hoş bir soru bu. söylemiş olduğiniz üzere genç öykücüleri fazlaca önemsiyor ve daima konuşuyorum onlarla. Konuşurken de üzmemek, heveslerini kırmamak için elimden geleni yapmaya çalışıyorum. Hele azıcık bir ışık gördüysem destekliyor, bildiklerimi anlatıyor, yollarını kısaltmak için uğraşıyorum. Hikayeyi seven, hikayeye emek veren herkesi seviyorum fakat madem “İthaf”taki biçimi sürdüreceğiz bu biçimde şöyleki diyelim: “Bu yazıyı… hikayesini okumam için gönderen (bu ortada onun hikayesini okumaktan öbür bir işim olmadığını düşünen ve bu vesileyle beni onurlandıran), hevesini kaçırmamak ve kalbini kırmamak için elimden geldiğince ince bir biçimde tespitlerimi yazdıktan daha sonra bir teşekkürü hayli görüp selamı sabahı kesen arkadaş ile büyük bir heyecanla yazı seyahatine başladığını anlatan, kimleri okuyorsun diye sorduğumda kimseyi okumadığını söyleyen ve beni, bu biçimde biz seni niçin okuyalım ulan, cümlesini yutmaya zorlayan fazlaca bilmiş genç müellif adayına… ithaf ediyorum.”
Bozkırda büyüyen, oranın havasını toprağını epey seven bu sevginin yanı sıra oradan başlayarak insan gözlemlemeyi değerli bulan usta bir kalem Ethem Baran. Edebiyatı, edebiyat için sevmeyi ve bunu okurlarla paylaşmayı her vakit nazaranv bilmiştir. Lokal görünen üniversal öyküler yazarak kaleminden daima kelam ettirmiştir. 2020 yılında Sait Faik Öykü Armağanı’nı aldığı ‘Döngel Dünya’ ismindeki hikaye yapıtından kısa bir süre daha sonra yeni hikaye kitabı ‘Güzelliğini Gördükçe Ağlayasım Geliyor’ ile okur karşısında. Edebiyatımızın velut kalemi Baran’la son hikaye kitabını KARAR okurları için konuştum.
-Usta bir hikaye yazarısınız. birinci vakit içinderda bütünde yazma seyahatinize dair bir soruyla başlamak istiyorum. Siz mi hikayenin peşindesiniz, hikaye mü sizin peşinizde. Kim kimi kovalıyor?
Ben hikayenin peşindeyim lakin o da benim peşimde. Başımda hikayelerle dolaşıyorum ömrün ortasında. Kıssalarla çevrili bir kozmosta yaşıyoruz hepimiz. Bunların bir kısmı yazıya yakın dolaşıyor, hatta yazının ortasında yaşıyor. Muharrire bunları bulup ayıklamak kalıyor. Zihnimde, defterlerimde hikayeler kâğıdın yüzüne ya da bilgisayar ekranına düşmek için sıralarını beklerken kimileri gelip kulağıma fısıldıyor ve elimdeki kaleme yapışıyor. Oldukça bir süre birlikte yaşamaya başlıyoruz artık. Her harfi başka farklı tartıyoruz birlikte. Kâğıdın yüzünde nasıl durduğuna bakıyoruz; kulağımızda nasıl tınladığına, beynimizde nasıl dolaştığına, yüreğimizdeki tıpırtısına… Her cümlenin uzunluğunu, genişliğini, yüksekliğini, derinliğini ölçüyorum daha sonra. Kıvama geldiyse kendinden daha sonrakine el uzatıyor, o da kendinden daha sonra gelene. Elimdeki o tomurcuk, o kıvılcım yola koyulduğumuzda asıl biçimini almaya başlıyor. Yolun nereye gittiğini ikimiz de bilmiyoruz sıklıkla. Yolun nereye bağlanacağını ben de heyecanla bekliyorum. Bir çıkış bulduğumuzda bir arada seviniyoruz. Hikayenin ismi da çoklukla daha sonradan ortaya çıkıyor. Bittikten daha sonra da bir süre peşimden gelen hikayemle vedalaşmam okumaları için gönderdiğim müellif dostlarımdan dönüp gelince gerçekleşiyor.
–Yeni kitabınızın ‘Boş Geçmeyelim’ kısmı -Furkan ve Nisa- neredeyse yapıtın yarısı kadar. Hikayeden çok novella diyeceğimiz bu kısımda her ne kadar 2000’li yılların başları anlatılıyor olsa da yeniliğini kaybetmeyen sosyolojik ve ruhsal de bir tenkit okuyor üzereyiz. Etrafımızda bu karakterler çoğaldığı için mi bu biçimde bir hikaye yazdınız?
Birden fazla hikayemde olduğu üzere bunda da birinci notları yıllar evvel almıştım. Ruhsal danışmanlık yaptığım senelerda edindiğim izlenimlerin küçük bir kısmı bu iki hikayede gün yüzüne çıktı. Toplumsal çeşitliliğin, hayat biçimlerine ait farklı görünümlerin edebiyatın ilgi alanına girmesini önemsiyorum. Son senelerdaki süratli değişim, kazanımların kaybedilmesi, yok olan, dönüşen kıymetler zihnimi ziyadesiyle meşgul ediyor, daha doğrusu beni rahatsız ediyor. Kelamını ettiğiniz hikayelerin art planı epeyce kıymetli sosyolojik gerçekleri yansıtsa da daima yapmaya çalıştığım üzere ruhsal problemlerin derinlerinde dolaşmayı amaçladım temelinde. İnsanoğlunun bitmeyen temel sıkıntılarıdır bunlar. “Furkan” hikayesini yazarken bunun bir romana yanlışsız evrildiğini, o tarafa göz kırptığını fark ettim. Lakin niyetim o değildi. Kıvamı dağılır, yapı zedelenir, tesir azalırdı. Furkan bir karakter olarak kuvvetliydü, anlatılacak fazlaca öyküsü vardı. Metni hikayenin sonlarına çekip Furkan’ın öbür kıssalarını öteki bahara erteledim. “Nisa” için de birebiri geçerli. Her iki karakter de çabucak her meskende bir benzerine rastlanan günümüz gençliğidir lakin en geniş manasıyla “gençlik”tir. Nesiller çatışmasının tam da merkezinde yer alan, kendiyle ve hayatla hesaplaşan, gelecek derdiyle kıvranan, öfkesinin, heveslerinin, hayallerinin ve hayal kırıklıklarının pençesinde bocalayan gençlik…
-bir daha Furkan ve Nisa’dan devam edecek olursak, babalarıyla olan çatışmaları aslında ortasında bulundukları hayatla baş edemiyor olmalarına en büyük etken. Bununla ilgili neler söylersiniz?
Babalar edebiyatın en büyük yaralarındandır. Bu iki hikayemde anlattığım üzere birfazlaca baba çocuklarıyla ortalarına aşılmaz duvarlar örüyor. Furkan ve Nisa üzere gençler babalarını aşabilseler hayat hakkında daha netleşmiş fikirlere ulaşabilecekler. Eğitim seviyesi olarak bakıldığında bile evlatlarından geride olan babalar otoritelerini ve tecrübelerini ortaya sürerek klâsik kalıplara sığınıyorlar. Hesap vermeyen fakat daima hesap soran konumdalar. Furkan’ın bomba imha uzmanı olma isteğinin altında yatan niçinleri âlâ irdelemek lazım. Ya da Nisa’nın bile bile yanlışın içine atılma çaresizliğini. Sanırım sihirli sözcük bu: Çaresizlik…
–Aslında şimdiye kadar yayımlanan kitaplarınızda sıklıkla karakterlerinizin sosyo-ekonomik durumlarını görüyoruz. Bu izleği bilerek mi oluşturuyorsunuz yoksa öykücü büyük bir gözlemcidir ve gözlemlerinizin özeti mi demeliyiz?
sebebini ben de bilmiyorum aslında fakat gözüme takılıyor bunlar, gelip beni buluyorlar. Anlat diyorlar, bizi anlat; kimse bizi anlatmıyor. Herkes bizi unuttu. Yoksulluğunun farkında olmayan fakir beşerler birçok. Yoksulluk üzere bir sıkıntıları yok ya da o denli görünmek istiyorlar ancak ben sıkıntı ediyorum. Kendi dar etrafımdan çıkıp üniversite okumak için Ankara’ya geldiğimde ne kadar fakir bir ailenin çocuğu olduğumun farkına varmıştım. Bir manada benzerlerime yöneltiyorum dikkatimi.
-Her öykünüzün bir kederi ve gayreti var. Bu durum sizi zorluyor mu? Bu sıkıntı ve efor okurun en çok inandığı yer olabilir mi?
Keder ve acı olmadan yazmak sıkıntı. Gündelik hayat ve gerçeklik üzere birtakım ögeleri dışarıda tutarak söylüyorum, misal şeyleri yazmamak ve farklı, yeni teknikler bulmak bağlamında kaygılarım de var. Yazdığım ve yazacağım her metin zorluyor beni bu manada. “Bunu niçin yazıyorum?” sorusunu aşmam lazım her keresinde. Benim metnimi okuyan her okurun avucunda yazıyı bitirdikten daha sonra bir öykü kalmasını istek ediyorum. Başında bir ana cümlenin dolaşmasını… Yazacağım mevzuya evvel benim inanmam gerekiyor. Ben inanırsam daha birinci cümlede okurumun karşısına bir mukaveleyle çıkmaya gayret gösteriyorum. Karşılıklı olarak bu mukaveleyi imzalarsak okur metnin ortasında kalıyor.
Hikayelerinizde muharrir karakter oluşturmayı seviyorsunuz. ‘Yedi Kaleminen Yazı Yazarım’, ‘Bay WC Sıcak Duş Emanet Alınır’ hikayeleri bir daha bu biçimde hikayeler. Müellifin kendine bakması Ethem Baran tekniği ve usulü diyebilir miyiz?
Hoşluğunu Gördükçe Ağlayasım Geliyor’dan evvelki kitaplarımda, kelamını ettiğiniz muharrir karakterine daha çoğunlukla rastlanır. Evet, müellif karakter yaratmayı, müellif anlatıcı kullanmayı seviyorum. Yazının mutfağını göstermesi açısından bu tavrı önemsiyorum. Bu biçim bununla birlikte yeni teknikleri uygulama imkanı da sağlıyor. Okuyucu, okuduklarının kurmaca olduğunu bilir ve kabul ederse sizin yeni anlatım biçimlerinize, tekniklerinize, hayal gücünüzle gidebildiğiniz yeni ufuklara, anlayışlara, farklı bakış açılarına ahenk gösterir ve yanınızda yer alır. Bu hususta benim bir stilim oluştuysa bundan memnunluk duyarım.
GENÇ MUHARRİRLER ‘ÇOK BİLMİŞ’
Son olarak genç öykücüleri önemsediğinizi biliyoruz. Kitabınızın son hikayesi olan İthaf’ta onlara da bir şeyler yazmış olsaydınız, ne söylerdiniz?
Çok hoş bir soru bu. söylemiş olduğiniz üzere genç öykücüleri fazlaca önemsiyor ve daima konuşuyorum onlarla. Konuşurken de üzmemek, heveslerini kırmamak için elimden geleni yapmaya çalışıyorum. Hele azıcık bir ışık gördüysem destekliyor, bildiklerimi anlatıyor, yollarını kısaltmak için uğraşıyorum. Hikayeyi seven, hikayeye emek veren herkesi seviyorum fakat madem “İthaf”taki biçimi sürdüreceğiz bu biçimde şöyleki diyelim: “Bu yazıyı… hikayesini okumam için gönderen (bu ortada onun hikayesini okumaktan öbür bir işim olmadığını düşünen ve bu vesileyle beni onurlandıran), hevesini kaçırmamak ve kalbini kırmamak için elimden geldiğince ince bir biçimde tespitlerimi yazdıktan daha sonra bir teşekkürü hayli görüp selamı sabahı kesen arkadaş ile büyük bir heyecanla yazı seyahatine başladığını anlatan, kimleri okuyorsun diye sorduğumda kimseyi okumadığını söyleyen ve beni, bu biçimde biz seni niçin okuyalım ulan, cümlesini yutmaya zorlayan fazlaca bilmiş genç müellif adayına… ithaf ediyorum.”