Periyodun mimari yapısına ait ayrıntıların de yer aldığı kitap, Tulumbacılar Ocağı’nın kurulma sebebine ışık tutuyor.
SEDAT PALUT
İstanbul’daki yangınlara dair meşhur kelamlar var: “İstanbul’un yangını, Anadolu’nun salgını” ya da “İstanbul’un yangını olmasaydı, meskenlerin eşiği altından olurdu.” İstanbul’un yangınları meşhur. Sayısız yangına maruz kalmış ve her seferinde bir daha inşa edilmiş bir kentten bahsediyoruz. Tarihten günümüze baktığımızda İstanbul, gerçek manada da bir yangın yeri.
Pekala, “Dünya bir ülke olsaydı, başşehri İstanbul olurdu” diyen Napolyan’a inat niye sayısız yangınlara beşiklik etmiş bu kent? Bu soruyu, İstanbul’un yangın kulelerini ve yangın söndürmek için Osmanlı devrinde efor gösteren nazaranvlileri anlatan bir kitap yayımlandı yakın vakitte: “İstanbul Yangın Kuleleri ve Çığırtkanları”. Kitap, Alfa Yayınları içinden okurla buluştu. Muharriri, yakın vakitte kaybettiğimiz Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç. Sayın Kılıç İTÜ Makine Fakültesi’nde öğretim üyesiymiş. Kendisi Türkiye Yangından Korunma ve Eğitim Vakfı’nın kuruculuğunu ve onursal başkanlığını yapmış. Yangın güvenliği konusunda fazlaca sayıda makalesi, araştırması ve kitabı var. Alanıyla ilgili akademik çalışmaların yanı sıra itfaiye ve yangın tarihi üzerine araştırmalar yapmış. özetlemek gerekirsesı ömrünü yangın, sebepleri ve önlemleri üzerine adamış bir bilim adamı kendisi.
Kılıç, geçmiş vakitte, İstanbul’da çıkan yangınların sebeplerini şöyleki sıralıyor: “Mangallardan dökülen korlar, dikkatsizce eritilen yağların parlaması, patlıcan közlemesi, aydınlanmak için kullanılan mumlar, mutfakta tutuşan yağlar, saçılan nargile ateşi, söndürülmeyen sigaralar, yıldırım düşmesi, şiddetli rüzgârda ocak ve baca tutuşması ve daha hayli da kundaklama üzere sebeplerden başlamıştır.” (S.20) Pekala, çıkan yangının süratli bir biçimde yayılıp felaket boyutuna ulaşmasının sebepleri nedir? Osmanlı periyodundaki konutların değerli bir kısmının ahşap ve birbirine yakın olması, sokakların dar olması, kâfi su bulunmaması ve söndürme ekipmanlarının, grup tertiplerinin yetersiz bulunmasına çekiyor muharrir. Sayın Kılıç’ın yangınların çıkma sebeplerinin başına kundaklamayı alması pek manidar. Osmanlı devrinde idareden hoşnut olmayan, sadrazamı devirmek isteyen, efendilerinin yaklaşımından mutsuz olan çalışanların, hırsız ve yağmacıların çıkardıkları yangınların bir çok fazla olduğunu öğreniyoruz kitaptan.
Muharririn kundaklama ile ilgili transferi şu biçimde: “Çam ağacından biçilmiş tahta içine yerleştirilmiş kav ve kükürtlü hususlardan oluşan paçavraya “kundak” denirdi. Kundak, süratli yanması için tahta katrana daldırılır yahut yağlanırdı. Yangın çıkarmak isteyen kişi bu kundağın ortasındaki kavı yakardı.” (S.28) Pekala, kundakla yakalananlara verilen cezalar nasıldı? Muharririn anlattıklarına nazaran cezalar çok caydırıcı. Osmanlı devrinde bir kişi kundakla yakalandığında, orada çabucak infaz edilirmiş. Akabinde cesedi sokağa serilir, başı bacaklarının içinde, ağzına kundak yahut bir tutam kibrit yerleştirilirmiş.
Yangınlar görüldüğü üzere doğal sebeplerden değil de daha fazlaca bildiri telaşı ile çıkarılmış. Müellif, yangınların bir kısmını da bürokratlara bağlıyor. Kılıç’ın araştırmalarından öğrendiğimize nazaran, bir sadrazamın nazaranvi sırasında fazla yangın çıktığında bu durum onun uğursuzluğuna yorularak vazifeden alınmasına sebep olurdu. Sadrazamın yaklaşımlarından şad olmayan yeniçeri ağalarının onu nazaranvden aldırmak için İstanbul’da yangın çıkarttıkları biliniyor. “Sadrazam Divitdar Mehmet Paşa’nın yeniçeri ağasıyla ortası güzel olmadığı için yeniçeriler sadrazamı nazaranvden aldırabilmek gayesiyle günde iki kez yangın çıkarmaya başlamışlar ve Sultan 1. Mahmut en sonunda sadrazamı misyondan almak zorunda kalmıştır.” (S.29)
Yangın söndürme çalışmaları birinci vakit içinderda baltacılar ile başladı Osmanlı’da. Yangın bir binayı kaplandığında, baltacılar, yanan binanın yanındaki konutları baltalarıyla yıkarak alevlerin yayılmasını önlemeye çalışırlardı. Ancak burada konut sahiplerinden kimilerinin, binalarının yıkılmaması için baltacılara haraç ödediklerini; ayrıyeten baltacılar tarafınca yıkılan konut sayısının yanan konut sayısından daha fazla olduğunu öğreniyoruz, Kılıç’ın satırlarından.
GAYRETE BİRİNCİ ADIM: TULUMBACILAR OCAĞI
Osmanlı Devleti’nde yangınları söndürme ismine yapılan birinci kurumsal efor Lale Devri’nde yapıldı. Yeniçeri Ocağı’ndaki askerlerin bir kısmından oluşan Tulumbacılar ocağı kuruldu. Tulumbacılık mahallelerde başladı. Tulumbalar başlangıçta Müslüman mahallesinde mescitlere, mescitlere, Hristiyan mahallesinde ise kiliselere kondu. bu biçimdece devlet vatandaşlarına da yangın konusunda sorumluluk yüklemiş oluyordu. Tulumbacılar, Beyazıt ve Galata’daki kule nazaranvlilerinden (bunlara köşklüler denirdi) yangın haberlerini alır, başlarında amirleri, omuzlarında su tulumbaları ve yangın söndürme aletleri ile yangın yerlerine koşarlardı. Yangını bakılırsan nöbetteki gözcüler, olayı en evvel kule ağasına bildirirdi. Gözcü, uyuklamakta olan kule ağasına” Ağa bir çocuğun oldu” diye bağırırdı. Ağa da sorardı: “Kız mı, oğlan mı?” Anadolu yakası, Beyoğlu ve Boğaz’ın Rumeli yakası yangınları kız, İstanbul içi yangınları ise oğlan’dı.” (S. 88) Gözcü, oğlan olduğunda çanak bir maytap çıkarıp yakar ve İcadiye yangın kulesine haber verirdi. Devletin yangın söndürmeye dair kurumsallaşma uğraşları 19’uncu yüzyılda değer kazanmasına karşın, günümüzdeki yangınlara baktığımızda atılan adımların hala epey yetersiz olduğunu gorebiliyoruz. Merhum Abdurrahman Kılıç’ın yazdığı “İstanbul Yangın Kuleleri ve Çığırtkanları” isimli kitap biroldukça kaynaktan istifade edilerek hazırlanmış bir eser. İstanbul’un meşhur yangınları, sebep ve sonuçları, tüm yangın süreçlerine dair merak edilenleri okur, bu kitapta rahatlıkla bulabilir.
SEDAT PALUT
İstanbul’daki yangınlara dair meşhur kelamlar var: “İstanbul’un yangını, Anadolu’nun salgını” ya da “İstanbul’un yangını olmasaydı, meskenlerin eşiği altından olurdu.” İstanbul’un yangınları meşhur. Sayısız yangına maruz kalmış ve her seferinde bir daha inşa edilmiş bir kentten bahsediyoruz. Tarihten günümüze baktığımızda İstanbul, gerçek manada da bir yangın yeri.
Pekala, “Dünya bir ülke olsaydı, başşehri İstanbul olurdu” diyen Napolyan’a inat niye sayısız yangınlara beşiklik etmiş bu kent? Bu soruyu, İstanbul’un yangın kulelerini ve yangın söndürmek için Osmanlı devrinde efor gösteren nazaranvlileri anlatan bir kitap yayımlandı yakın vakitte: “İstanbul Yangın Kuleleri ve Çığırtkanları”. Kitap, Alfa Yayınları içinden okurla buluştu. Muharriri, yakın vakitte kaybettiğimiz Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç. Sayın Kılıç İTÜ Makine Fakültesi’nde öğretim üyesiymiş. Kendisi Türkiye Yangından Korunma ve Eğitim Vakfı’nın kuruculuğunu ve onursal başkanlığını yapmış. Yangın güvenliği konusunda fazlaca sayıda makalesi, araştırması ve kitabı var. Alanıyla ilgili akademik çalışmaların yanı sıra itfaiye ve yangın tarihi üzerine araştırmalar yapmış. özetlemek gerekirsesı ömrünü yangın, sebepleri ve önlemleri üzerine adamış bir bilim adamı kendisi.
Kılıç, geçmiş vakitte, İstanbul’da çıkan yangınların sebeplerini şöyleki sıralıyor: “Mangallardan dökülen korlar, dikkatsizce eritilen yağların parlaması, patlıcan közlemesi, aydınlanmak için kullanılan mumlar, mutfakta tutuşan yağlar, saçılan nargile ateşi, söndürülmeyen sigaralar, yıldırım düşmesi, şiddetli rüzgârda ocak ve baca tutuşması ve daha hayli da kundaklama üzere sebeplerden başlamıştır.” (S.20) Pekala, çıkan yangının süratli bir biçimde yayılıp felaket boyutuna ulaşmasının sebepleri nedir? Osmanlı periyodundaki konutların değerli bir kısmının ahşap ve birbirine yakın olması, sokakların dar olması, kâfi su bulunmaması ve söndürme ekipmanlarının, grup tertiplerinin yetersiz bulunmasına çekiyor muharrir. Sayın Kılıç’ın yangınların çıkma sebeplerinin başına kundaklamayı alması pek manidar. Osmanlı devrinde idareden hoşnut olmayan, sadrazamı devirmek isteyen, efendilerinin yaklaşımından mutsuz olan çalışanların, hırsız ve yağmacıların çıkardıkları yangınların bir çok fazla olduğunu öğreniyoruz kitaptan.
Muharririn kundaklama ile ilgili transferi şu biçimde: “Çam ağacından biçilmiş tahta içine yerleştirilmiş kav ve kükürtlü hususlardan oluşan paçavraya “kundak” denirdi. Kundak, süratli yanması için tahta katrana daldırılır yahut yağlanırdı. Yangın çıkarmak isteyen kişi bu kundağın ortasındaki kavı yakardı.” (S.28) Pekala, kundakla yakalananlara verilen cezalar nasıldı? Muharririn anlattıklarına nazaran cezalar çok caydırıcı. Osmanlı devrinde bir kişi kundakla yakalandığında, orada çabucak infaz edilirmiş. Akabinde cesedi sokağa serilir, başı bacaklarının içinde, ağzına kundak yahut bir tutam kibrit yerleştirilirmiş.
Yangınlar görüldüğü üzere doğal sebeplerden değil de daha fazlaca bildiri telaşı ile çıkarılmış. Müellif, yangınların bir kısmını da bürokratlara bağlıyor. Kılıç’ın araştırmalarından öğrendiğimize nazaran, bir sadrazamın nazaranvi sırasında fazla yangın çıktığında bu durum onun uğursuzluğuna yorularak vazifeden alınmasına sebep olurdu. Sadrazamın yaklaşımlarından şad olmayan yeniçeri ağalarının onu nazaranvden aldırmak için İstanbul’da yangın çıkarttıkları biliniyor. “Sadrazam Divitdar Mehmet Paşa’nın yeniçeri ağasıyla ortası güzel olmadığı için yeniçeriler sadrazamı nazaranvden aldırabilmek gayesiyle günde iki kez yangın çıkarmaya başlamışlar ve Sultan 1. Mahmut en sonunda sadrazamı misyondan almak zorunda kalmıştır.” (S.29)
Yangın söndürme çalışmaları birinci vakit içinderda baltacılar ile başladı Osmanlı’da. Yangın bir binayı kaplandığında, baltacılar, yanan binanın yanındaki konutları baltalarıyla yıkarak alevlerin yayılmasını önlemeye çalışırlardı. Ancak burada konut sahiplerinden kimilerinin, binalarının yıkılmaması için baltacılara haraç ödediklerini; ayrıyeten baltacılar tarafınca yıkılan konut sayısının yanan konut sayısından daha fazla olduğunu öğreniyoruz, Kılıç’ın satırlarından.
GAYRETE BİRİNCİ ADIM: TULUMBACILAR OCAĞI
Osmanlı Devleti’nde yangınları söndürme ismine yapılan birinci kurumsal efor Lale Devri’nde yapıldı. Yeniçeri Ocağı’ndaki askerlerin bir kısmından oluşan Tulumbacılar ocağı kuruldu. Tulumbacılık mahallelerde başladı. Tulumbalar başlangıçta Müslüman mahallesinde mescitlere, mescitlere, Hristiyan mahallesinde ise kiliselere kondu. bu biçimdece devlet vatandaşlarına da yangın konusunda sorumluluk yüklemiş oluyordu. Tulumbacılar, Beyazıt ve Galata’daki kule nazaranvlilerinden (bunlara köşklüler denirdi) yangın haberlerini alır, başlarında amirleri, omuzlarında su tulumbaları ve yangın söndürme aletleri ile yangın yerlerine koşarlardı. Yangını bakılırsan nöbetteki gözcüler, olayı en evvel kule ağasına bildirirdi. Gözcü, uyuklamakta olan kule ağasına” Ağa bir çocuğun oldu” diye bağırırdı. Ağa da sorardı: “Kız mı, oğlan mı?” Anadolu yakası, Beyoğlu ve Boğaz’ın Rumeli yakası yangınları kız, İstanbul içi yangınları ise oğlan’dı.” (S. 88) Gözcü, oğlan olduğunda çanak bir maytap çıkarıp yakar ve İcadiye yangın kulesine haber verirdi. Devletin yangın söndürmeye dair kurumsallaşma uğraşları 19’uncu yüzyılda değer kazanmasına karşın, günümüzdeki yangınlara baktığımızda atılan adımların hala epey yetersiz olduğunu gorebiliyoruz. Merhum Abdurrahman Kılıç’ın yazdığı “İstanbul Yangın Kuleleri ve Çığırtkanları” isimli kitap biroldukça kaynaktan istifade edilerek hazırlanmış bir eser. İstanbul’un meşhur yangınları, sebep ve sonuçları, tüm yangın süreçlerine dair merak edilenleri okur, bu kitapta rahatlıkla bulabilir.