Gül, Alman radyocunun, ‘Aktif siyasete dönmeyi düşünüyor musunuz?’ sorusuna ne karşılık verdi? Alman Radyosu ARD’nin İstanbul Muhabiri Christian Buttkereit’e Türkiye’nin Avrupa Birliği ve Almanya alakaları üzerine konuşan 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, kendisinin de çalıştığı Türkiye’nin AB’ye tam üyelik amacı sürecini şu biçimde aktardı: “AB üyelik amacımız bütün Türkiye’nin ve siyasi partilerin ortak gayesiydi. AB’ye tam üye olmanın emeli da Türkiye’nin standartlarını her açıdan yükseltip, insan hakları konusunda ileri, kuvvetli iktisada sahip bir ülke olmaktı”
“Şartlar epeyce değişti; siyasi iradelerin farklı evvelari var”
“Tam üyelik maksadından şu anda geriye kalan nedir?” sorusunu yanıtlayan Gül, “Şartlar epey değişti. Hem Türkiye hem Avrupa değişti. Siyasi iradelerin epey farklı evvelari var.” karşılığını verdi.
Türkiye ve Avrupa Birliği ilgilerinde gelinen noktada karşılıklı olarak kusurlar olduğunu söyleyen Gül, şu biçimde devam etti:
“Hem AB’nin yanlışları var tıpkı vakitte Türkiye’nin ortasında bulunduğu durum var. Bu durumun en büyük sebeplerinden birisi Kıbrıs sıkıntısıdır. Kıbrıs’ta 2004 yılında Annan Barış Planı Rumlar tarafınca reddedilip, Türkler tarafınca kabul edilmesine karşın Güney Kıbrıs’ın AB’ye üye kabul edilmesi büyük bir yanılgıydı. Bu üyelik, AB prensiplerine de karşıttı, zira hudut sorunlarını çözmeden bir ülkenin AB üyesi olması kelam konusu olamazdı. Bu ilkeyi AB göz arkası etti ve Güney Kıbrıs’ın tam üye yapılmasıyla Kıbrıs sorunu AB’nin içine taşındı. bu biçimdece bu sorun girift bir hale geldi. NATO 60. Yıl Zirvesi’nde bunun bir yanılgı olduğunu yineladığımda Sayın Merkel de bunun bir yanılgı olduğunu epeyce samimi bir biçimde her insanın ortasında kabul etti.”
Daha evvel söylemiş olduği “Türkiye tam üyelik amacından vazgeçmemelidir” kelamını ayrıntılandıran Gül, “AB müktesebatını üstlenmiş bir Türkiye her açıdan farklı bir ülke olacaktı. Evvel bu biçimde bir Türkiye’yi hayal etmek gerekir. 80 milyonluk, yapılacak epeyce işi olan, Maastricht ve Kopenhag kriterlerini benimsemiş bir Türkiye epey farklı olacaktı. bu biçimde bir ülkenin AB’ye katkısı da iktisat ve siyaset başta olmak üzere her açıdan hayli farklı olacaktı.” dedi.
11. Cumhurbaşkanı Gül’ün ARD’ye verdiği mülakatın tamamı şu biçimde:
Soru: Almanya Şansölyesi Merkel önümüzdeki hafta son sefer bu sıfatıyla AB Zirvesi’ne katılacak ve bakılırsav müddeti sona erecek. 16 yıllık bir müddetyi tamamlıyor, siz Dışişleri Bakanı, Başbakan ve Cumhurbaşkanı olarak Merkel’in müddetiyle kesişen bir başkansınız. Sayın Merkel ile bakılırsav yapmak, birlikte çalışmak nasıldı? Ortak anılarınız yahut izlenimleriniz var mıdır?
Abdullah Gül: Sizin de dediğiniz üzere Sayın Merkel’le geçmişte çeşitli vesilelerle birfazlaca kere bir ortaya geldik. 2002 yılında iktidara geldikten daha sonra, evvel Başbakan, Dışişleri Bakanı ve Cumhurbaşkanı olarak kendisiyle resmi yahut gayrı-resmi toplantılarım oldu. Birbirimizi yakinen tanımış olduk. Sayın Merkel’i Avrupa’nın son periyottaki en kıymetli siyasetçisi ve başkanı olarak görüyorum. Çok değerli ve başarılı bir siyasetçinin veda vaktinin geldiğine kanaat getirip vazifesinden ayrılmasını takdirle karşılıyor, değerli buluyorum. Umarım artta bir boşluk oluşmaz, zira son on yıl ortasında Avrupa’da başkan eksikliğinin hissedildiği bir devirde Merkel bütün Avrupa’ya liderlik yapmış değerli bir kişiselyetti.
Soru: Karşılaşmalarınızda birtakım anılarınız var mı?
Abdullah Gül: Birfazlaca ikili görüşmemiz oldu. Milletlerarası toplantılarda da bir ortaya gelip global problemleri tartışma imkânımız oldu. Kendisini dürüst, samimi, ucuz popülist oyunlara ve hilelere girmeyen bir başkan olarak gördüm. Bu manada farklılıklarımızı rahatlıkla konuşabildiğimiz, inanç bildirilerini karşılıklı verebildiğimiz bir bağlantı ortaya çıktı. Görüşmelerimiz daima olumlu bir atmosferde geçti. Kendisini bütün gerçekleri dikkate alan, realist, sakin düşünebilen, atılan adımların ilerisini düşünen, heyecan, öfke ve kinle hareket etmeyen bir başkan olarak gözlemledim.
Soru: Sayın Merkel ile bağlantıda olduğunuz müddette Türkiye’nin AB üyesi olması için sizin de büyük bir uğraş ortasında olduğunuz bir müddetç vardı, lakin Merkel Almanya’nın frene basacağını, üyelik yerine imtiyazlık paydaşlık teklifini ileri süreceğini savundu ve Türkiye’yi engelledi. Bu sizde küskünlük yahut Merkel’e karşı kızgınlık yarattı mı?
Abdullah Gül: AB üyelik amacımız bütün Türkiye’nin ve siyasi partilerin ortak gayesiydi. AB’ye tam üye olmanın hedefi da Türkiye’nin standartlarını her açıdan yükseltip, insan hakları konusunda ileri, kuvvetli iktisada sahip bir ülke olmaktı. Bu çerçeve içerisinde müzakerelere başladık. Muhafazakâr bir Alman siyasetçi olarak Merkel, Türkiye’nin üyeliği konusundaki görüşlerinin belirttiğiniz biçimde olduğunu söylemiş oldu, ama hem de memleketler arası ilgilerde değerli bir unsur olan ahde vefayı da benimsediğini, Türkiye bütün kuralları yerine getirirse söyleyecek bir şeyi olmayacağını da lisana getirdi. Merkel, Sayın Sarkozy yahut başka Avrupalı siyasetçiler üzere ikili bir oyun içerisinde olmadı.
Soru: Uzun müddettir Türkiye-AB münasebetleri duraklama devri yaşıyor. Geriye dönük baktığınızda imtiyazlı iştirak teklifi önemli bir biçimde değerlendirilmeliydi, kabul edilmeliydi diyebiliyor musunuz?
Abdullah Gül: Bizim AB ile bağlarımız her hâlükârda, nasıl olursa olsun AB’nin rastgele bir üyesi olmak hedefini taşıyan bir ilgi değildi. Bizim için en büyük hedef, Türkiye’yi hukuk, demokrasi açısından AB standartlarını yakalamış, hayata geçirmiş bir ülke yapmaktı. Türkiye, Norveç, İngiltere üzere AB’ye üye olmayıp birebir standartlara sahip, kendini her açıdan geliştirmiş ve kendi halkını en geniş özgürlükler, demokratik haklarla buluşturmuş bir ülke de olabilirdi. AB’ye tam üyelik maksadımızın temel hedefi buydu. Avrupa Birliği üyeliği bu emelimiz için bir araçtı. AK Parti’yi kurarken, hükümet programlarını oluştururken siyasi görüşüm açısından en ehemmiyet verdiğim konu, çoğunluğu Müslüman olan Türkiye’nin ileri demokrasi ve insan hakları standartlarını yakaladığını dünyaya gösterebilmekti. Bunun Türkiye’yi güçlendireceğine, nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan bir ülkenin yüksek demokrasi ile insan hakları standartlarına sahip olmasının da bütün İslam dünyası için de ilham kaynağı olacağına inanıyorduk.
Soru: Tam üyelik amacından şu anda geriye kalan nedir?
Abdullah Gül: Koşullar fazlaca değişti. Hem Türkiye hem Avrupa değişti. Siyasi iradelerin fazlaca farklı evvelari var.
Soru: Mevcut hükümetin tam üyelik amacı hala dillendiriliyor, öte yandan Avrupalı birtakım komşularla tansiyonlara varan kimi uyuşmazlıklar kelam konusu. Türkiye’nin tam üyelik amacı ne kadar samimi?
Abdullah Gül: Olağan ki hükümet tam üyelik niyetini belirtiyor, bunun için uğraşıyor. Lakin bu noktaya gelinmesinde karşılıklı olarak yanlışlar var. Hem AB’nin kusurları var birebir vakitte Türkiye’nin ortasında bulunduğu durum var. Bu durumun en büyük sebeplerinden birisi Kıbrıs sıkıntısıdır. Kıbrıs’ta 2004 yılında Annan Barış Planı Rumlar tarafınca reddedilip, Türkler tarafınca kabul edilmesine karşın Güney Kıbrıs’ın AB’ye üye kabul edilmesi büyük bir küsurdu. Bu üyelik, AB prensiplerine de tersti, zira hudut sorunlarını çözmeden bir ülkenin AB üyesi olması kelam konusu olamazdı. Bu ilkeyi AB göz gerisi etti ve Güney Kıbrıs’ın tam üye yapılmasıyla Kıbrıs sorunu AB’nin içine taşındı. bu biçimdece bu sorun girift bir hale geldi. NATO 60. Yıl Zirvesi’nde bunun bir yanılgı olduğunu yenidenladığımda Sayın Merkel de bunun bir yanılgı olduğunu epeyce samimi bir biçimde her insanın ortasında kabul etti.
Soru: Bir Almanya ziyareti öncesinde bir Alman gazetesine verdiğiniz söyleşide sarf ettiğiniz “Türkiye, AB’yi yeniden şahlandırabilir. Türkiye tam üyelik gayesinden vazgeçmemelidir” tabiriniz ile tam olarak ne demek istediniz? Ayrıntılandırabilir misiniz?
Abdullah Gül: AB müktesebatını üstlenmiş bir Türkiye her açıdan farklı bir ülke olacaktı. Evvel bu biçimde bir Türkiye’yi hayal etmek gerekir. 80 milyonluk, yapılacak epeyce işi olan, Maastricht ve Kopenhag kriterlerini benimsemiş bir Türkiye epeyce farklı olacaktı. bu biçimde bir ülkenin AB’ye katkısı da iktisat ve siyaset başta olmak üzere her açıdan fazlaca farklı olacaktı. bu biçimde bir Türkiye, AB için de vazgeçilmez bir kıymet olacaktı. Ben vaktinde Sarkozy, Merkel ve öbür önderlere müzakerelerin tamamlanmasının önünü kesmemelerini, Türkiye’nin fasılların hepsini üstlenmesi gerektiğini belirttim. Nihayetinde komite Türkiye’nin bütün koşulları yerine getirdiğine kanaat getirirse, isterseniz referanduma gidin ve üyeliğimizi bir daha reddedin demiştim. Lakin inanıyordum ki bu biçimde bir Türkiye ile bütün Avrupa ülkeleri birlikte olmak isteyecekti. O devirde hükümetin ıslahat iradesi ve en sıkıntı fasılları bile üstlenmek konusunda dileği fazlaca kuvvetliydü. Başbakan Erdoğan’ı ve bütün kabine üyelerini Cumhurbaşkanı olarak epeyce teşvik ediyordum. Islahat konusunda hükümetimiz kararlıydı. Ne yazık ki Sarkozy liderliğindeki Fransa ve Rumların fasılları dondurmaları, büyük bir hayal kırıklığı yarattı. Sayın Sarkozy ve Sayın Merkel’e AB hukuku ile ekonomik kurallarını uygulayan kuvvetli bir Türkiye’nin Avrupa şirketleri için de faydalı olduğunu, bu durumun Avrupa iktisadına fayda sağlayacağını söylemiştim. Çünkü Avrupa’da yeni yapacak yol, baraj, havalimanı yoktu, lakin Türkiye hala büyük yatırımlara elverişli bir ülkeydi. Bunları söylemiş olduğimde Sayın Merkel anlayış gösteriyor ve ahde vefa prensibini vurguluyordu. Lakin, Sayın Sarkozy’nin makul fasılları bloke etmesi, Rum-Yunan ekolünün ardına sığınması biroldukca fırsatı geri çevirdi ve Türkiye’de bu durum reaksiyonla karşılandı.
Soru: Türkiye’yi hangi noktalarda yanılgılı görüyorsunuz?
Abdullah Gül: AB’nin bu halini görür görmez, TBMM üyelerine ve hükümete bir Cumhurbaşkanı olarak, AB müktesebatını kendi irademizle üstlenmemiz gerektiğini, reformcu niteliğimizi kaybetmeden çalışmaya devam etmemizin elzem olduğunu, bunun sonucunda güçlenecek Türkiye’nin AB için de daha cazip olacağını belirtmiştim. Kendi irademizle AB kurallarını fasıl fasıl iç mevzuatımıza yansıtmayı ve AB standartlarını yakalamayı beceremedik. Türkiye’nin noksanlığı da bu oldu. Vaktinde epey açık bir biçimde, basın toplantılarında da Türkiye’nin NATO üyesi olan, ama AB üyesi olmayan Norveç üzere olabileceğini, fasılların resmen açılıp kapanmasının sembolik olduğunu, kıymetli olan fasılların içeriğini bir ülkenin gerçekleştirmesi olduğunu tabir etmiştim. Türkiye olarak neyi yapmamız gerektiğini biliyorduk. Bu iradeyi göstermemiz gerekiyordu, bu biçimdece Türkiye hayli kuvvetli bir ülke olacaktı. Bunu yapamadık.
Soru: Türkiye-AB sürecinin soğuduğu periyotlarda Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın rolünü nasıl görüyorsunuz? Yapan mı yoksa uzaklaşmaya katkı sağladı mı?
Abdullah Gül: birlikte olduğumuz süreçte Sayın Erdoğan da kuvvetli bir biçimde AB sürecini destekledi.
Soru: Avrupa Birliği’ne tam üyelik maksadı şu anda da stratejik maksat olarak belirtiliyor. Türkiye bu bağlamda, AİHM kararlarına uyarak Kavala, Demirtaş’ı hür bırakmalı mı? Avrupa Kurulu bu kararlara uyulması yükümlülüğü olduğunu belirtiyor.
Abdullah Gül: Türkiye, Avrupa Konseyi’nin kurucu ülkesi, AİHM’e hâkim veren bir ülke ve Avrupa İnsan Hakları Kontratını en erken onaylayan ülkelerden birisi. AİHS m. 46, mukavelenin taraflarının katılaşan mahkeme kararlarına uyması gerektiğini belirtmektedir. Hatta, AK Parti hükümetinin birinci senelerında, 2004 yılında bir anayasa değişikliği yaptık. Bu değişiklik kararında, Anayasamızın 90. Hususu gereği temel insan hak ve özgürlüklerine ait milletlerarası kontratlar kanunlarımızın üstünde tutulmaktadır, bunlarla ilgili Anayasa Mahkemesi’ne gidilememektedir. AİHS kararları anayasamız yeterince kanunlarımızın üstündedir, bu niçinle AİHM kararlarını uygulamak mecburiyetindeyiz.
Soru: AİHM’in kimi kararlarına uymakta Türkiye direniyor. Bu Türkiye için bir imaj sorunu oluşturmuyor mu?
Abdullah Gül: Bu bahiste açıklamalarım var. AİHM kararlarını geciktirmeden uygulamak gerektiğini her vakit belirttim. Uzun milletvekilliği dönemimde 10 sene Avrupa Kurulu Parlamenterler Meclisi’nde milletvekilliği yaptım, bu kapsamda AİHM’e hâkim seçtim, bu süreçleri fazlaca yeterli bilen biriyim. Dışişleri bakanı olduğum periyotta, AİHM kararlarıyla ilgili kimi tazminatları ödemek durumunda kalan biri olarak teknik kısmına da hâkim biriyim. Türkiye imajı açısından da elbet olumsuz bir durum, lakin hepsinin bir müddetç içerisinde gerçekleşeceğini de kestirim ediyorum.
Soru: Sayın Wullf ile Türk-Alman dostluğu için hayli efor harcadınız. Mesut Özil’in Ulusal Takım’da olmasının ne kadar olumlu olduğunu lisana getirmiştiniz. Wullf da iki halkı birleştiren konuların ayrıştıran konulardan fazla olduğunu belirtmişti. Bugün Türk-Alman münasebetlerinin limoni olduğu aşikâr, bunun niçini nedir?
Abdullah Gül: Bugün Türk-Alman alakaları olması gereken düzeyde değil. Türk-Alman bağlarının epeyce özel olması gerekir, zira beş milyona yakın Türk Almanya’da yaşıyor, büyük bir kısmı Alman vatandaşı. Bundan yıllar daha sonra da Türk asıllı Alman vatandaşı olarak kalacak. Ortalarında fazlaca başarılı sanatkarlar, iş insanları, bilim insanları, sportmenler var. En son Biontech aşısını bulan Hasret Türeci ve Uğur Şahin nezdinde de bu durumu gördük. duyar duymaz fazlaca gurur duydum, çabucak arayıp tebrik ettim. Wulff’ın daveti üzerine gittiğim Almanya ziyaretimde onlarla tanışmıştım, aradığım için de epey keyifli oldular. Bütün bunlar gurur verici. Karşılıklı çıkarlarımız, büyük ekonomik yatırımlar var. Türkiye’de her köyde bir Alman anısı var. Bağlantılarımız halklar ortası bir bağlantıya dönüşmüştür. Bu niçinle iki ülke içinde kuvvetli alakalar için kıymetli bir yer bulunmaktadır. Ümit ederim ki ikili bağlarımız en kısa müddette dilek edilen düzeye gelir.
Soru: Şu anda sizce Türk-Alman bağlarının dilek edilen düzeyde olmamasının niçini siyasetçiler mi?
Abdullah Gül: Natürel ki siyasi iradelerden kaynaklanıyor. Nihayetinde iki ülke içindeki bir iklimi, atmosferi karşılıklı olarak siyasetçiler oluşturur. Türk-Alman halkının ilgileri pek ağır, beş milyon Türk’ün 50-60 yıldır dertli durumlara karşın Alman toplumuna entegre olmuş bir biçimde yaşaması fazlaca kıymetli. Almanya’da her insanın gurur duyduğu Türk simalar var. Mesut bıraktı lakin İlkay ile Emre Can hala Alman Ulusal grubunda oynuyor. Sinemacılar, iş insanları var. Cem Özdemir üzere bir vakit içinder Yeşiller Partisi’nin genel lideri olmuş siyasetçiler var. Karma evlilikler var. Bütün bunların hepsi sağlam bir yer oluşturuyor. Bu limoni alaka durumunun süreksiz olduğu kanaatindeyim. Türkiye ve Almanya’daki başkanlar bunun farkında. Sayın Merkel de bunun farkında olan ve popülist bir yaklaşım ortasında olmayan bir siyasetçi. Türk tarafı da Almanya’nın Türkiye için kıymetli bir ortak olduğunun farkında ve Sayın Cumhurbaşkanı da bu münasebetlere değer veren bir siyasetçi. Umarım ilgilerimiz yenidendan eski âlâ düzeyine geri döner.
Soru: 2016’da Türkiye’de bir darbe teşebbüsü oldu. Alman halkı ne olduğunu kavramakta pek zorlandı. Bu mühlet içerisinde kararnamelerle işten çıkartılan, tutuklanan binlerce insan oldu. Bu süreçte Türkiye kendini gereğince dünyaya ve bilhassa Almanya’ya anlatabildi mi? Türkiye’nin anlaşılamamasının niçini neydi?
Abdullah Gül: Darbe teşebbüsü hayli haince bir teşebbüstü. 300’e yakın vatandaşımız ömrünü kaybetti. Darbeciler uçaklarla kendi parlamentosunu ve polis teşkilatını bombaladı. 38 polisimiz şehit oldu. Büyük bir travma yaşandı. Avrupa ve dünyada ise bu travmanın anlaşılmadığı kanaatindeyim. bu biçimdelar, İngilizce bir gazeteye yazdığım makaleyle Türk hükümetine yönelik tenkitlerin olabileceğini, bu tenkitlerin biroldukca mevzuda haklı da olabileceğini, lakin bunların hepsinin bir kenara bırakılması gerektiği ve demokrasi ile seçilmiş hükümetin gerisinde durulması gerektiğini bütün dünyaya haykırmıştım. Bu travma, biroldukca dostlarımız tarafınca tam anlaşılmayınca ve uzun bir suskunluk periyodu olunca Türkiye’de hükümet ve halk nezdinde Avrupa’ya ve belli ülkelere karşı büyük bir güvensizlik oluştu.
Soru: Demokrasi ve seçilmiş hükümetin ardında durulması gerektiğini belirttiniz, öncesinde de belli kusurlar yapıldığını söylemiş olduniz. Bu yanılgılar nedir?
Abdullah Gül: Birfazlaca ülke Türkiye’yi eleştiriyor. Türkiye’nin noksanlıkları olabilir. Lakin bu biçimde bir darbe teşebbüsü karşısında darbeyi lanetlemeleri ve hükümetin yanında durmaları gerekirdi, daha sonrasında tenkitlerini yenidendan sarf edebilirlerdi.
Soru: Darbe teşebbüsü öncesinde FETÖ’nün devletin çeşitli mevkilerine sızma sürecinin geçmişi bulunmaktaydı. İşin bu noktaya varabileceği kestirim edilebilir miydi?
Abdullah Gül: Bu tip örgütlerin bir görünür, bir de görünmeyen yüzü bulunmaktadır. Bu örgütün, AK Parti iktidarı öncesinde de bâtın ve organize bir çalışma ortasında olduğu belirgindir. Dini kisve altında olmaları ise epey tehlikelidir. Dini kullanan bu örgüt ortasında beşerler aklını, fikrini bir kenara atıp birisine şartsız bir biçimde teslim oluyorlar. İyi-kötü, doğru-yanlış muhakemeleri kalmıyor. Dini kullanarak kendilerini saklamayı da başardılar. FETÖ akıllarını ve iradesini birisinin aklı ve iradesine teslim eden insanlardan müteşekkil epeyce tehlikeli bir yapıdır.
Soru: Bu süreçlerde FETÖ ortaya çıktığında ve deşifre olmaya başladığında AK Parti içerisinde tam bir mutabakat var mıydı, yoksa bir çatışma var mıydı?
Abdullah Gül: 2014 yılında ben bakılırsavi bırakmıştım, ama arkadaşlarımız hal gösterme konusunda bir bütün oldu, bir ayrılık bulunmamaktaydı. Bu örgüte karşı parti ortasında rastgele bir sempati yoktu.
Soru: 2021, İş Göçü Sözleşmesi’nin 60. Yılı. Bu kontrat 60 yıl ortasında büyük bir muvaffakiyet hikayesine dönüştü. Almanya’daki Türk insanlarının Almanya’nın refahına yaptıkları katkı sizce Almanya ve Avrupa tarafınca gereğince takdir edildi mi?
Abdullah Gül: Bu bahis epeyce geniş bir mevzu. Bu bahiste binlerce kitap, tez, kıssa bulunmaktadır. Birinci başta büyük acılar, trajediler yaşandı. Ancak bugün gelinen nokta memnuniyet vericidir. Türklerin büyük kısmı Alman vatandaşı oldu ve artık kalıcıdırlar. Yaşadıkları ülkeye hizmet etmek için samimi bir biçimde uğraşıyorlar, bir taraftan da anavatanlarıyla bağlarını koruma ediyorlar. Bu durum iki ülkenin iş birliğine de katkı yapacaktır. Türklerin Almanya ve Avrupa’yı kuvvetlendirdiğine inanıyorum. Avrupa bedellerinde çoğulculuk bulunmaktadır, çoğulculukta din, ırk ayrımı yapılamaz, burada tek değerli olan konu bütün insanların haklarına hürmet duymaktır. Türkler birinci başta epeyce acemilik çekti, bunun Almanlara da yansıması olmuştur, ancak gelinen noktada bu münasebet kazan-kazan durumuna dönüştü.
Soru: Almanya bunu takdir ediyor ve görüyor mu?
Abdullah Gül: Bunu Almanlara sormak lazım, ancak Sayın Merkel bunu takdir ediyordu. Bir vakit içinder, Türkiye’nin hayli parlak senelerında Almanya’daki Türkler Türkiye’ye dönüş içerisindeydi. Merkel de bu duruma hayret edip üzüldüğünü bana tabir ediyordu. Cumhurbaşkanları Sayın Wullf, Sayın Steinmeier bu mevzunun farkında olan, olumlu düşünen beşerler, kendilerini takdirle anmak gerekir. Bu dostluğa büyük hizmet ettiler, lakin olağan ki istismarcı tipler de her ülkede bulunmaktadır.
Soru: Türkiye’de 3.5 milyon Suriyeli yaşıyor. Onların entegrasyonuyla ilgili benzeri külfetlerle baş başayız. Türkiye bunun gayreti içerisinde. Daha evvel Türklerin Almanya’da yaşadığı deneyimlerden bu beşerler için ne dersler çıkarılabilir?
Abdullah Gül: Bundan en büyük dersi Alman hükümeti çıkarttı, zira Almanya da bir milyon Suriyeli aldı. Almanya’nın bir milyon Suriyeliyi alması, bizim dört milyon Suriyeli almamızdan daha değerli, zira ortak bir hudut, kültür, tarih yahut din yoktur. Almanya Suriyelileri Türklerle yaşanan birinci deneyimin bilakis hoş bir entegrasyona alışılmış tuttu, eğitti, sistemli bir biçimde Alman toplumuna entegre etmek için uğraştı. Bu niçinle en büyük dersi Almanya çıkardı. Türkiye’ye gelirsek, ülkemiz fazlaca kısa bir müddetde büyük bir insanlık imtihanı verdi. Almanya’ya 60 senede beş milyon kişi giderken, Türkiye’ye iki senede dört milyon kişi geldi. Türkiye büyük bir muvaffakiyetle bu durumu yönetti. Bu durum muhalif partilerin istismarına açık bulunmasına karşın geçmiş seçim süreçlerinde ırkçılık yapılmadı, yabancı düşmanlığı yapılmadı ve herkes insani açıdan hususa yaklaştı. meğer bu dört milyon insan Türkiye’ye güvenlik ve iktisat açısından büyük bir yük getirdi, lakin buna karşın Türk hükümeti bu süreci fazlaca başarılı bir biçimde yönetti ve bütün siyasi aktörler de bu hususta hükümete takviye oldu.
Soru: 2011 yılında Arap Baharı kapsamında bölgesi için Türkiye rol modeli olabilir demiştiniz. Hala görüşünüz birebir mı?
Abdullah Gül: O gün için görüşüm doğruydu. Rol modelden çok, bu biçimdeki reformist Türkiye Arap gençler için bir ilham kaynağı oldu. Türkiye’nin hükümetimiz eliyle insan hakları, demokrasi ve iktisat alanında kaydettiği büyük muvaffakiyetler ve atılımlar bölgedeki halklar tarafınca görülüyordu. Bu niçinle birfazlaca Arap ülkesindeki aydınlar, gençler “Türkiye bunu yapıyor, biz niye bu koşullar altındayız, biz niye bunları yapamıyoruz?” dediler ve idarelerinden daha fazla şey talep etmeye başladılar.
Soru: Prestijiniz hala Almanya’da ve Türkiye’de devasa yükseklikte, sevilen bir isimsiniz. Etkin siyasete dönmeyi düşündünüz mü?
Abdullah Gül: Türk siyasi geleneğinde cumhurbaşkanları tarafsız olmuştur. Anayasa gereği partisinden ayrılarak, yedi sene tarafsız Cumhurbaşkanlığı yapan bir ismin etkin, gündelik siyasetin içine girmesi sıkıntı oluyor, bu yüzden günlük siyasetin içine girmedim, ancak vakit zaman değerli konulardaki görüşlerimi halk ile paylaştım.
Soru: Sonbahardaki seçimlerde oluşacak Merkel daha sonrası yeni Alman hükümetinden Türkiye için beklentiniz nedir?
Abdullah Gül: Öncelikle yeni Alman hükümetinin, Avrupa’da bir liderlik boşluğu bırakmaması gerekmektedir. Merkel’in yeri doldurulmalıdır. Liderlik konusunda bir boşluk olursa Avrupa için üzücü bir durum oluşacaktır. İkinci olarak, yeni Alman Hükümetinin Türk-Alman münasebetlerine ehemmiyet vermesini, bu bağları fazlaca daha ileri götürmek için samimi bir çaba içerisinde olmasını dilerim. Türkiye – Almanya yakın işbirliğinin her iki ülke için fazlaca yararlı olacağına inanıyorum. Yeni hükümetin Sayın Merkel üzere popülist olmayan bir liderlik sergilemesini de istek ederim.
“Şartlar epeyce değişti; siyasi iradelerin farklı evvelari var”
“Tam üyelik maksadından şu anda geriye kalan nedir?” sorusunu yanıtlayan Gül, “Şartlar epey değişti. Hem Türkiye hem Avrupa değişti. Siyasi iradelerin epey farklı evvelari var.” karşılığını verdi.
Türkiye ve Avrupa Birliği ilgilerinde gelinen noktada karşılıklı olarak kusurlar olduğunu söyleyen Gül, şu biçimde devam etti:
“Hem AB’nin yanlışları var tıpkı vakitte Türkiye’nin ortasında bulunduğu durum var. Bu durumun en büyük sebeplerinden birisi Kıbrıs sıkıntısıdır. Kıbrıs’ta 2004 yılında Annan Barış Planı Rumlar tarafınca reddedilip, Türkler tarafınca kabul edilmesine karşın Güney Kıbrıs’ın AB’ye üye kabul edilmesi büyük bir yanılgıydı. Bu üyelik, AB prensiplerine de karşıttı, zira hudut sorunlarını çözmeden bir ülkenin AB üyesi olması kelam konusu olamazdı. Bu ilkeyi AB göz arkası etti ve Güney Kıbrıs’ın tam üye yapılmasıyla Kıbrıs sorunu AB’nin içine taşındı. bu biçimdece bu sorun girift bir hale geldi. NATO 60. Yıl Zirvesi’nde bunun bir yanılgı olduğunu yineladığımda Sayın Merkel de bunun bir yanılgı olduğunu epeyce samimi bir biçimde her insanın ortasında kabul etti.”
Daha evvel söylemiş olduği “Türkiye tam üyelik amacından vazgeçmemelidir” kelamını ayrıntılandıran Gül, “AB müktesebatını üstlenmiş bir Türkiye her açıdan farklı bir ülke olacaktı. Evvel bu biçimde bir Türkiye’yi hayal etmek gerekir. 80 milyonluk, yapılacak epeyce işi olan, Maastricht ve Kopenhag kriterlerini benimsemiş bir Türkiye epey farklı olacaktı. bu biçimde bir ülkenin AB’ye katkısı da iktisat ve siyaset başta olmak üzere her açıdan hayli farklı olacaktı.” dedi.
11. Cumhurbaşkanı Gül’ün ARD’ye verdiği mülakatın tamamı şu biçimde:
Soru: Almanya Şansölyesi Merkel önümüzdeki hafta son sefer bu sıfatıyla AB Zirvesi’ne katılacak ve bakılırsav müddeti sona erecek. 16 yıllık bir müddetyi tamamlıyor, siz Dışişleri Bakanı, Başbakan ve Cumhurbaşkanı olarak Merkel’in müddetiyle kesişen bir başkansınız. Sayın Merkel ile bakılırsav yapmak, birlikte çalışmak nasıldı? Ortak anılarınız yahut izlenimleriniz var mıdır?
Abdullah Gül: Sizin de dediğiniz üzere Sayın Merkel’le geçmişte çeşitli vesilelerle birfazlaca kere bir ortaya geldik. 2002 yılında iktidara geldikten daha sonra, evvel Başbakan, Dışişleri Bakanı ve Cumhurbaşkanı olarak kendisiyle resmi yahut gayrı-resmi toplantılarım oldu. Birbirimizi yakinen tanımış olduk. Sayın Merkel’i Avrupa’nın son periyottaki en kıymetli siyasetçisi ve başkanı olarak görüyorum. Çok değerli ve başarılı bir siyasetçinin veda vaktinin geldiğine kanaat getirip vazifesinden ayrılmasını takdirle karşılıyor, değerli buluyorum. Umarım artta bir boşluk oluşmaz, zira son on yıl ortasında Avrupa’da başkan eksikliğinin hissedildiği bir devirde Merkel bütün Avrupa’ya liderlik yapmış değerli bir kişiselyetti.
Soru: Karşılaşmalarınızda birtakım anılarınız var mı?
Abdullah Gül: Birfazlaca ikili görüşmemiz oldu. Milletlerarası toplantılarda da bir ortaya gelip global problemleri tartışma imkânımız oldu. Kendisini dürüst, samimi, ucuz popülist oyunlara ve hilelere girmeyen bir başkan olarak gördüm. Bu manada farklılıklarımızı rahatlıkla konuşabildiğimiz, inanç bildirilerini karşılıklı verebildiğimiz bir bağlantı ortaya çıktı. Görüşmelerimiz daima olumlu bir atmosferde geçti. Kendisini bütün gerçekleri dikkate alan, realist, sakin düşünebilen, atılan adımların ilerisini düşünen, heyecan, öfke ve kinle hareket etmeyen bir başkan olarak gözlemledim.
Soru: Sayın Merkel ile bağlantıda olduğunuz müddette Türkiye’nin AB üyesi olması için sizin de büyük bir uğraş ortasında olduğunuz bir müddetç vardı, lakin Merkel Almanya’nın frene basacağını, üyelik yerine imtiyazlık paydaşlık teklifini ileri süreceğini savundu ve Türkiye’yi engelledi. Bu sizde küskünlük yahut Merkel’e karşı kızgınlık yarattı mı?
Abdullah Gül: AB üyelik amacımız bütün Türkiye’nin ve siyasi partilerin ortak gayesiydi. AB’ye tam üye olmanın hedefi da Türkiye’nin standartlarını her açıdan yükseltip, insan hakları konusunda ileri, kuvvetli iktisada sahip bir ülke olmaktı. Bu çerçeve içerisinde müzakerelere başladık. Muhafazakâr bir Alman siyasetçi olarak Merkel, Türkiye’nin üyeliği konusundaki görüşlerinin belirttiğiniz biçimde olduğunu söylemiş oldu, ama hem de memleketler arası ilgilerde değerli bir unsur olan ahde vefayı da benimsediğini, Türkiye bütün kuralları yerine getirirse söyleyecek bir şeyi olmayacağını da lisana getirdi. Merkel, Sayın Sarkozy yahut başka Avrupalı siyasetçiler üzere ikili bir oyun içerisinde olmadı.
Soru: Uzun müddettir Türkiye-AB münasebetleri duraklama devri yaşıyor. Geriye dönük baktığınızda imtiyazlı iştirak teklifi önemli bir biçimde değerlendirilmeliydi, kabul edilmeliydi diyebiliyor musunuz?
Abdullah Gül: Bizim AB ile bağlarımız her hâlükârda, nasıl olursa olsun AB’nin rastgele bir üyesi olmak hedefini taşıyan bir ilgi değildi. Bizim için en büyük hedef, Türkiye’yi hukuk, demokrasi açısından AB standartlarını yakalamış, hayata geçirmiş bir ülke yapmaktı. Türkiye, Norveç, İngiltere üzere AB’ye üye olmayıp birebir standartlara sahip, kendini her açıdan geliştirmiş ve kendi halkını en geniş özgürlükler, demokratik haklarla buluşturmuş bir ülke de olabilirdi. AB’ye tam üyelik maksadımızın temel hedefi buydu. Avrupa Birliği üyeliği bu emelimiz için bir araçtı. AK Parti’yi kurarken, hükümet programlarını oluştururken siyasi görüşüm açısından en ehemmiyet verdiğim konu, çoğunluğu Müslüman olan Türkiye’nin ileri demokrasi ve insan hakları standartlarını yakaladığını dünyaya gösterebilmekti. Bunun Türkiye’yi güçlendireceğine, nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan bir ülkenin yüksek demokrasi ile insan hakları standartlarına sahip olmasının da bütün İslam dünyası için de ilham kaynağı olacağına inanıyorduk.
Soru: Tam üyelik amacından şu anda geriye kalan nedir?
Abdullah Gül: Koşullar fazlaca değişti. Hem Türkiye hem Avrupa değişti. Siyasi iradelerin fazlaca farklı evvelari var.
Soru: Mevcut hükümetin tam üyelik amacı hala dillendiriliyor, öte yandan Avrupalı birtakım komşularla tansiyonlara varan kimi uyuşmazlıklar kelam konusu. Türkiye’nin tam üyelik amacı ne kadar samimi?
Abdullah Gül: Olağan ki hükümet tam üyelik niyetini belirtiyor, bunun için uğraşıyor. Lakin bu noktaya gelinmesinde karşılıklı olarak yanlışlar var. Hem AB’nin kusurları var birebir vakitte Türkiye’nin ortasında bulunduğu durum var. Bu durumun en büyük sebeplerinden birisi Kıbrıs sıkıntısıdır. Kıbrıs’ta 2004 yılında Annan Barış Planı Rumlar tarafınca reddedilip, Türkler tarafınca kabul edilmesine karşın Güney Kıbrıs’ın AB’ye üye kabul edilmesi büyük bir küsurdu. Bu üyelik, AB prensiplerine de tersti, zira hudut sorunlarını çözmeden bir ülkenin AB üyesi olması kelam konusu olamazdı. Bu ilkeyi AB göz gerisi etti ve Güney Kıbrıs’ın tam üye yapılmasıyla Kıbrıs sorunu AB’nin içine taşındı. bu biçimdece bu sorun girift bir hale geldi. NATO 60. Yıl Zirvesi’nde bunun bir yanılgı olduğunu yenidenladığımda Sayın Merkel de bunun bir yanılgı olduğunu epeyce samimi bir biçimde her insanın ortasında kabul etti.
Soru: Bir Almanya ziyareti öncesinde bir Alman gazetesine verdiğiniz söyleşide sarf ettiğiniz “Türkiye, AB’yi yeniden şahlandırabilir. Türkiye tam üyelik gayesinden vazgeçmemelidir” tabiriniz ile tam olarak ne demek istediniz? Ayrıntılandırabilir misiniz?
Abdullah Gül: AB müktesebatını üstlenmiş bir Türkiye her açıdan farklı bir ülke olacaktı. Evvel bu biçimde bir Türkiye’yi hayal etmek gerekir. 80 milyonluk, yapılacak epeyce işi olan, Maastricht ve Kopenhag kriterlerini benimsemiş bir Türkiye epeyce farklı olacaktı. bu biçimde bir ülkenin AB’ye katkısı da iktisat ve siyaset başta olmak üzere her açıdan fazlaca farklı olacaktı. bu biçimde bir Türkiye, AB için de vazgeçilmez bir kıymet olacaktı. Ben vaktinde Sarkozy, Merkel ve öbür önderlere müzakerelerin tamamlanmasının önünü kesmemelerini, Türkiye’nin fasılların hepsini üstlenmesi gerektiğini belirttim. Nihayetinde komite Türkiye’nin bütün koşulları yerine getirdiğine kanaat getirirse, isterseniz referanduma gidin ve üyeliğimizi bir daha reddedin demiştim. Lakin inanıyordum ki bu biçimde bir Türkiye ile bütün Avrupa ülkeleri birlikte olmak isteyecekti. O devirde hükümetin ıslahat iradesi ve en sıkıntı fasılları bile üstlenmek konusunda dileği fazlaca kuvvetliydü. Başbakan Erdoğan’ı ve bütün kabine üyelerini Cumhurbaşkanı olarak epeyce teşvik ediyordum. Islahat konusunda hükümetimiz kararlıydı. Ne yazık ki Sarkozy liderliğindeki Fransa ve Rumların fasılları dondurmaları, büyük bir hayal kırıklığı yarattı. Sayın Sarkozy ve Sayın Merkel’e AB hukuku ile ekonomik kurallarını uygulayan kuvvetli bir Türkiye’nin Avrupa şirketleri için de faydalı olduğunu, bu durumun Avrupa iktisadına fayda sağlayacağını söylemiştim. Çünkü Avrupa’da yeni yapacak yol, baraj, havalimanı yoktu, lakin Türkiye hala büyük yatırımlara elverişli bir ülkeydi. Bunları söylemiş olduğimde Sayın Merkel anlayış gösteriyor ve ahde vefa prensibini vurguluyordu. Lakin, Sayın Sarkozy’nin makul fasılları bloke etmesi, Rum-Yunan ekolünün ardına sığınması biroldukca fırsatı geri çevirdi ve Türkiye’de bu durum reaksiyonla karşılandı.
Soru: Türkiye’yi hangi noktalarda yanılgılı görüyorsunuz?
Abdullah Gül: AB’nin bu halini görür görmez, TBMM üyelerine ve hükümete bir Cumhurbaşkanı olarak, AB müktesebatını kendi irademizle üstlenmemiz gerektiğini, reformcu niteliğimizi kaybetmeden çalışmaya devam etmemizin elzem olduğunu, bunun sonucunda güçlenecek Türkiye’nin AB için de daha cazip olacağını belirtmiştim. Kendi irademizle AB kurallarını fasıl fasıl iç mevzuatımıza yansıtmayı ve AB standartlarını yakalamayı beceremedik. Türkiye’nin noksanlığı da bu oldu. Vaktinde epey açık bir biçimde, basın toplantılarında da Türkiye’nin NATO üyesi olan, ama AB üyesi olmayan Norveç üzere olabileceğini, fasılların resmen açılıp kapanmasının sembolik olduğunu, kıymetli olan fasılların içeriğini bir ülkenin gerçekleştirmesi olduğunu tabir etmiştim. Türkiye olarak neyi yapmamız gerektiğini biliyorduk. Bu iradeyi göstermemiz gerekiyordu, bu biçimdece Türkiye hayli kuvvetli bir ülke olacaktı. Bunu yapamadık.
Soru: Türkiye-AB sürecinin soğuduğu periyotlarda Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın rolünü nasıl görüyorsunuz? Yapan mı yoksa uzaklaşmaya katkı sağladı mı?
Abdullah Gül: birlikte olduğumuz süreçte Sayın Erdoğan da kuvvetli bir biçimde AB sürecini destekledi.
Soru: Avrupa Birliği’ne tam üyelik maksadı şu anda da stratejik maksat olarak belirtiliyor. Türkiye bu bağlamda, AİHM kararlarına uyarak Kavala, Demirtaş’ı hür bırakmalı mı? Avrupa Kurulu bu kararlara uyulması yükümlülüğü olduğunu belirtiyor.
Abdullah Gül: Türkiye, Avrupa Konseyi’nin kurucu ülkesi, AİHM’e hâkim veren bir ülke ve Avrupa İnsan Hakları Kontratını en erken onaylayan ülkelerden birisi. AİHS m. 46, mukavelenin taraflarının katılaşan mahkeme kararlarına uyması gerektiğini belirtmektedir. Hatta, AK Parti hükümetinin birinci senelerında, 2004 yılında bir anayasa değişikliği yaptık. Bu değişiklik kararında, Anayasamızın 90. Hususu gereği temel insan hak ve özgürlüklerine ait milletlerarası kontratlar kanunlarımızın üstünde tutulmaktadır, bunlarla ilgili Anayasa Mahkemesi’ne gidilememektedir. AİHS kararları anayasamız yeterince kanunlarımızın üstündedir, bu niçinle AİHM kararlarını uygulamak mecburiyetindeyiz.
Soru: AİHM’in kimi kararlarına uymakta Türkiye direniyor. Bu Türkiye için bir imaj sorunu oluşturmuyor mu?
Abdullah Gül: Bu bahiste açıklamalarım var. AİHM kararlarını geciktirmeden uygulamak gerektiğini her vakit belirttim. Uzun milletvekilliği dönemimde 10 sene Avrupa Kurulu Parlamenterler Meclisi’nde milletvekilliği yaptım, bu kapsamda AİHM’e hâkim seçtim, bu süreçleri fazlaca yeterli bilen biriyim. Dışişleri bakanı olduğum periyotta, AİHM kararlarıyla ilgili kimi tazminatları ödemek durumunda kalan biri olarak teknik kısmına da hâkim biriyim. Türkiye imajı açısından da elbet olumsuz bir durum, lakin hepsinin bir müddetç içerisinde gerçekleşeceğini de kestirim ediyorum.
Soru: Sayın Wullf ile Türk-Alman dostluğu için hayli efor harcadınız. Mesut Özil’in Ulusal Takım’da olmasının ne kadar olumlu olduğunu lisana getirmiştiniz. Wullf da iki halkı birleştiren konuların ayrıştıran konulardan fazla olduğunu belirtmişti. Bugün Türk-Alman münasebetlerinin limoni olduğu aşikâr, bunun niçini nedir?
Abdullah Gül: Bugün Türk-Alman alakaları olması gereken düzeyde değil. Türk-Alman bağlarının epeyce özel olması gerekir, zira beş milyona yakın Türk Almanya’da yaşıyor, büyük bir kısmı Alman vatandaşı. Bundan yıllar daha sonra da Türk asıllı Alman vatandaşı olarak kalacak. Ortalarında fazlaca başarılı sanatkarlar, iş insanları, bilim insanları, sportmenler var. En son Biontech aşısını bulan Hasret Türeci ve Uğur Şahin nezdinde de bu durumu gördük. duyar duymaz fazlaca gurur duydum, çabucak arayıp tebrik ettim. Wulff’ın daveti üzerine gittiğim Almanya ziyaretimde onlarla tanışmıştım, aradığım için de epey keyifli oldular. Bütün bunlar gurur verici. Karşılıklı çıkarlarımız, büyük ekonomik yatırımlar var. Türkiye’de her köyde bir Alman anısı var. Bağlantılarımız halklar ortası bir bağlantıya dönüşmüştür. Bu niçinle iki ülke içinde kuvvetli alakalar için kıymetli bir yer bulunmaktadır. Ümit ederim ki ikili bağlarımız en kısa müddette dilek edilen düzeye gelir.
Soru: Şu anda sizce Türk-Alman bağlarının dilek edilen düzeyde olmamasının niçini siyasetçiler mi?
Abdullah Gül: Natürel ki siyasi iradelerden kaynaklanıyor. Nihayetinde iki ülke içindeki bir iklimi, atmosferi karşılıklı olarak siyasetçiler oluşturur. Türk-Alman halkının ilgileri pek ağır, beş milyon Türk’ün 50-60 yıldır dertli durumlara karşın Alman toplumuna entegre olmuş bir biçimde yaşaması fazlaca kıymetli. Almanya’da her insanın gurur duyduğu Türk simalar var. Mesut bıraktı lakin İlkay ile Emre Can hala Alman Ulusal grubunda oynuyor. Sinemacılar, iş insanları var. Cem Özdemir üzere bir vakit içinder Yeşiller Partisi’nin genel lideri olmuş siyasetçiler var. Karma evlilikler var. Bütün bunların hepsi sağlam bir yer oluşturuyor. Bu limoni alaka durumunun süreksiz olduğu kanaatindeyim. Türkiye ve Almanya’daki başkanlar bunun farkında. Sayın Merkel de bunun farkında olan ve popülist bir yaklaşım ortasında olmayan bir siyasetçi. Türk tarafı da Almanya’nın Türkiye için kıymetli bir ortak olduğunun farkında ve Sayın Cumhurbaşkanı da bu münasebetlere değer veren bir siyasetçi. Umarım ilgilerimiz yenidendan eski âlâ düzeyine geri döner.
Soru: 2016’da Türkiye’de bir darbe teşebbüsü oldu. Alman halkı ne olduğunu kavramakta pek zorlandı. Bu mühlet içerisinde kararnamelerle işten çıkartılan, tutuklanan binlerce insan oldu. Bu süreçte Türkiye kendini gereğince dünyaya ve bilhassa Almanya’ya anlatabildi mi? Türkiye’nin anlaşılamamasının niçini neydi?
Abdullah Gül: Darbe teşebbüsü hayli haince bir teşebbüstü. 300’e yakın vatandaşımız ömrünü kaybetti. Darbeciler uçaklarla kendi parlamentosunu ve polis teşkilatını bombaladı. 38 polisimiz şehit oldu. Büyük bir travma yaşandı. Avrupa ve dünyada ise bu travmanın anlaşılmadığı kanaatindeyim. bu biçimdelar, İngilizce bir gazeteye yazdığım makaleyle Türk hükümetine yönelik tenkitlerin olabileceğini, bu tenkitlerin biroldukca mevzuda haklı da olabileceğini, lakin bunların hepsinin bir kenara bırakılması gerektiği ve demokrasi ile seçilmiş hükümetin gerisinde durulması gerektiğini bütün dünyaya haykırmıştım. Bu travma, biroldukca dostlarımız tarafınca tam anlaşılmayınca ve uzun bir suskunluk periyodu olunca Türkiye’de hükümet ve halk nezdinde Avrupa’ya ve belli ülkelere karşı büyük bir güvensizlik oluştu.
Soru: Demokrasi ve seçilmiş hükümetin ardında durulması gerektiğini belirttiniz, öncesinde de belli kusurlar yapıldığını söylemiş olduniz. Bu yanılgılar nedir?
Abdullah Gül: Birfazlaca ülke Türkiye’yi eleştiriyor. Türkiye’nin noksanlıkları olabilir. Lakin bu biçimde bir darbe teşebbüsü karşısında darbeyi lanetlemeleri ve hükümetin yanında durmaları gerekirdi, daha sonrasında tenkitlerini yenidendan sarf edebilirlerdi.
Soru: Darbe teşebbüsü öncesinde FETÖ’nün devletin çeşitli mevkilerine sızma sürecinin geçmişi bulunmaktaydı. İşin bu noktaya varabileceği kestirim edilebilir miydi?
Abdullah Gül: Bu tip örgütlerin bir görünür, bir de görünmeyen yüzü bulunmaktadır. Bu örgütün, AK Parti iktidarı öncesinde de bâtın ve organize bir çalışma ortasında olduğu belirgindir. Dini kisve altında olmaları ise epey tehlikelidir. Dini kullanan bu örgüt ortasında beşerler aklını, fikrini bir kenara atıp birisine şartsız bir biçimde teslim oluyorlar. İyi-kötü, doğru-yanlış muhakemeleri kalmıyor. Dini kullanarak kendilerini saklamayı da başardılar. FETÖ akıllarını ve iradesini birisinin aklı ve iradesine teslim eden insanlardan müteşekkil epeyce tehlikeli bir yapıdır.
Soru: Bu süreçlerde FETÖ ortaya çıktığında ve deşifre olmaya başladığında AK Parti içerisinde tam bir mutabakat var mıydı, yoksa bir çatışma var mıydı?
Abdullah Gül: 2014 yılında ben bakılırsavi bırakmıştım, ama arkadaşlarımız hal gösterme konusunda bir bütün oldu, bir ayrılık bulunmamaktaydı. Bu örgüte karşı parti ortasında rastgele bir sempati yoktu.
Soru: 2021, İş Göçü Sözleşmesi’nin 60. Yılı. Bu kontrat 60 yıl ortasında büyük bir muvaffakiyet hikayesine dönüştü. Almanya’daki Türk insanlarının Almanya’nın refahına yaptıkları katkı sizce Almanya ve Avrupa tarafınca gereğince takdir edildi mi?
Abdullah Gül: Bu bahis epeyce geniş bir mevzu. Bu bahiste binlerce kitap, tez, kıssa bulunmaktadır. Birinci başta büyük acılar, trajediler yaşandı. Ancak bugün gelinen nokta memnuniyet vericidir. Türklerin büyük kısmı Alman vatandaşı oldu ve artık kalıcıdırlar. Yaşadıkları ülkeye hizmet etmek için samimi bir biçimde uğraşıyorlar, bir taraftan da anavatanlarıyla bağlarını koruma ediyorlar. Bu durum iki ülkenin iş birliğine de katkı yapacaktır. Türklerin Almanya ve Avrupa’yı kuvvetlendirdiğine inanıyorum. Avrupa bedellerinde çoğulculuk bulunmaktadır, çoğulculukta din, ırk ayrımı yapılamaz, burada tek değerli olan konu bütün insanların haklarına hürmet duymaktır. Türkler birinci başta epeyce acemilik çekti, bunun Almanlara da yansıması olmuştur, ancak gelinen noktada bu münasebet kazan-kazan durumuna dönüştü.
Soru: Almanya bunu takdir ediyor ve görüyor mu?
Abdullah Gül: Bunu Almanlara sormak lazım, ancak Sayın Merkel bunu takdir ediyordu. Bir vakit içinder, Türkiye’nin hayli parlak senelerında Almanya’daki Türkler Türkiye’ye dönüş içerisindeydi. Merkel de bu duruma hayret edip üzüldüğünü bana tabir ediyordu. Cumhurbaşkanları Sayın Wullf, Sayın Steinmeier bu mevzunun farkında olan, olumlu düşünen beşerler, kendilerini takdirle anmak gerekir. Bu dostluğa büyük hizmet ettiler, lakin olağan ki istismarcı tipler de her ülkede bulunmaktadır.
Soru: Türkiye’de 3.5 milyon Suriyeli yaşıyor. Onların entegrasyonuyla ilgili benzeri külfetlerle baş başayız. Türkiye bunun gayreti içerisinde. Daha evvel Türklerin Almanya’da yaşadığı deneyimlerden bu beşerler için ne dersler çıkarılabilir?
Abdullah Gül: Bundan en büyük dersi Alman hükümeti çıkarttı, zira Almanya da bir milyon Suriyeli aldı. Almanya’nın bir milyon Suriyeliyi alması, bizim dört milyon Suriyeli almamızdan daha değerli, zira ortak bir hudut, kültür, tarih yahut din yoktur. Almanya Suriyelileri Türklerle yaşanan birinci deneyimin bilakis hoş bir entegrasyona alışılmış tuttu, eğitti, sistemli bir biçimde Alman toplumuna entegre etmek için uğraştı. Bu niçinle en büyük dersi Almanya çıkardı. Türkiye’ye gelirsek, ülkemiz fazlaca kısa bir müddetde büyük bir insanlık imtihanı verdi. Almanya’ya 60 senede beş milyon kişi giderken, Türkiye’ye iki senede dört milyon kişi geldi. Türkiye büyük bir muvaffakiyetle bu durumu yönetti. Bu durum muhalif partilerin istismarına açık bulunmasına karşın geçmiş seçim süreçlerinde ırkçılık yapılmadı, yabancı düşmanlığı yapılmadı ve herkes insani açıdan hususa yaklaştı. meğer bu dört milyon insan Türkiye’ye güvenlik ve iktisat açısından büyük bir yük getirdi, lakin buna karşın Türk hükümeti bu süreci fazlaca başarılı bir biçimde yönetti ve bütün siyasi aktörler de bu hususta hükümete takviye oldu.
Soru: 2011 yılında Arap Baharı kapsamında bölgesi için Türkiye rol modeli olabilir demiştiniz. Hala görüşünüz birebir mı?
Abdullah Gül: O gün için görüşüm doğruydu. Rol modelden çok, bu biçimdeki reformist Türkiye Arap gençler için bir ilham kaynağı oldu. Türkiye’nin hükümetimiz eliyle insan hakları, demokrasi ve iktisat alanında kaydettiği büyük muvaffakiyetler ve atılımlar bölgedeki halklar tarafınca görülüyordu. Bu niçinle birfazlaca Arap ülkesindeki aydınlar, gençler “Türkiye bunu yapıyor, biz niye bu koşullar altındayız, biz niye bunları yapamıyoruz?” dediler ve idarelerinden daha fazla şey talep etmeye başladılar.
Soru: Prestijiniz hala Almanya’da ve Türkiye’de devasa yükseklikte, sevilen bir isimsiniz. Etkin siyasete dönmeyi düşündünüz mü?
Abdullah Gül: Türk siyasi geleneğinde cumhurbaşkanları tarafsız olmuştur. Anayasa gereği partisinden ayrılarak, yedi sene tarafsız Cumhurbaşkanlığı yapan bir ismin etkin, gündelik siyasetin içine girmesi sıkıntı oluyor, bu yüzden günlük siyasetin içine girmedim, ancak vakit zaman değerli konulardaki görüşlerimi halk ile paylaştım.
Soru: Sonbahardaki seçimlerde oluşacak Merkel daha sonrası yeni Alman hükümetinden Türkiye için beklentiniz nedir?
Abdullah Gül: Öncelikle yeni Alman hükümetinin, Avrupa’da bir liderlik boşluğu bırakmaması gerekmektedir. Merkel’in yeri doldurulmalıdır. Liderlik konusunda bir boşluk olursa Avrupa için üzücü bir durum oluşacaktır. İkinci olarak, yeni Alman Hükümetinin Türk-Alman münasebetlerine ehemmiyet vermesini, bu bağları fazlaca daha ileri götürmek için samimi bir çaba içerisinde olmasını dilerim. Türkiye – Almanya yakın işbirliğinin her iki ülke için fazlaca yararlı olacağına inanıyorum. Yeni hükümetin Sayın Merkel üzere popülist olmayan bir liderlik sergilemesini de istek ederim.