SEDAT PALUT
Anı kitaplarının en hoş yanı, kıyıda köşede kalmış hayatların gün yüzüne çıkmasıdır. Muharrirler yaşadıkları an’ı yazarken tahminen yalnızca kendi hislerini, yaşadıklarının kendi hayatlarına bıraktıkları iz düşümünü düşünüyorlar, lakin biz onların anılarını okurken yalnızca geçmişe gitmiyor, o devrin ruhuna nüfuz etme talihini yakalıyoruz. Natürel şayet muharrir bunu hissederek yazdıysa…
Elimde küçük bir anı kitabı var: ‘Afganistan’da Bir Jöntürk-Mısır Sürgününden Afgan Reformuna”. Kitabın müellifi Mehmet Fazlı. İş Bankası Kültür Yayınları içinden çıkmış. niçinini belirtmemekle birlikte 2. Abdülhamit’in idare anlayışından kaçarak Mısır’a sığınan eğitimli genç bir Osmanlı. Buradan hareket eden Fazlı, 1908’de Afganistan’a ulaşıyor. Mehmet Fazlı, bir yıla yakın Afganistan’da kalıyor, 2. Meşrutiyet’in ilanı ile yurduna gerisin geri dönüyor. Fazlı, orjinal ismi ‘Resimli Afgan Seyahati’ ismini verdiği kitabını yazma sebebi olarak, “Ülkemizde sıcak münasebetlere karşın gereğince âlâ bilinmeyen bu ülkenin tanınmasına katkıda bulunmak üzere,” kaleme aldığını belirtir. (S.7)
Müellif anılarına, Osmanlılar, Afganlılara karşı kıymetli bir his ve hürmet besler lakin oradaki hayat hakkında gerçek bir bilgiye sahip değildir. “niçin?” diye sorarak başlıyor. Mehmet Fazlı, Kahire’den Afganistan’a gitmek için Afgan Emir’ine mektup müellif. Bu mektubunda Afganistan’a hizmet etmek istediğini yazıyor. Afgan Buyruğu de mektuba “Osmanlı firarilerden mülki ve askeri teknik uzmanı olup da dereceleri belirten herkese kapımız açık” mealinde bir karşılık yazıyor Mehmet Fazlı’ya.
Fazlı, Afganistan’a Trieste ve Macaristan üzerinden gitmeye çalışır. Trieste ve Macaristan’ı da çok över müellifimiz. Sokaklarının, caddelerinin geniş ve pak olduğunu, tiyatro binaları ve ticaret hayatının canlı olduğunu belirtir. “Macarlar namuslu, önemli, harika çabası ve vatanperver insanlardır.” (S.11) Odessa’ya geldiklerinde ise muharririmizin başına komik bir durum gelir: “Dünyanın hiç bir tarafında işitilmemiş ve görülmemiş bir durum: Rostov’dan daha sonra trenin hızlı gitmesi için yolculardan bir hız fiyatı aldılar.” (S.17) Akabinde Azerbaycan’a geçen Fazlı, burada Türkçenin ve İslamiyet’in yaygın olmasından ve Türkçe gazetelerin rahat bulunmasından dolayı duyduğu memnuniyeti lisana getirir.
‘GÜREŞTEN KÖÇEK OYNATMAYA CÜMBÜŞLER PEK REVAÇTA’
Mehmet Fazlı, Afganistan’a varınca, onu arkadaşlarıyla bir arada Haydar Han isimli bir kişinin meskenine götürmüşler. Afganlıların kendisi için düzenlediği eğlenceyi şu biçimde aktarıyor: “Pehlivan güreştirmek, köçek oynatmak üzere şeyler, bayan fistanı ve daha bir grup kıyafetlerle adeta karnaval cümbüşlerine benzeyen, lakin medeniyet düzeyleriyle uyumlu, karma karışık eğlencelerin Afgan diyarında pek fazla revaçta olduğunu yeri gelmişken bahsetmem gerekir. “ (S.34)
Müellifimiz devletin sağladığı imkanlarla Herat’, Kabil’e uğrar. Burada gördüğü konakları, ribatları etkilendiği ölçüde ayrıntılıca anlatır. Yolda öğrendiği esir alım-satımının yasaklanmasında duyduğu memnuniyeti de müellif. O periyotta içki içmenin yasak olduğunu belirten muharrir, şarap içenlerin ağır cezalara maruz kaldığını da okurla paylaşıyor. Muharrir o devrin ulusal şenlik gecesi, padişahın doğumu ve tahta çıkma olmak üzere üç değerli cümbüşü olduğunu belirttikten daha sonra Afganistan’ın endüstrisi, tarımı, değerli kentlere ilişkin istatiksel ayrıntıları de okura aktarıyor.
90 sayfalık bu ince kitap 1900’lerin başındaki Müslüman coğrafyasının Afganistan’ını merak edenleri tatmin edecek nitelikte bir çalışma.
‘ŞİDDETE TAHAMMÜLSÜZ SERT İNSANLAR’
Müellif Mehmet Fazlı, ‘Afganistan’da Bir Jöntürk’ kitabında okura o periyodun Afgan Afganistanlılarını ida şu biçimde ayrıntılı bir biçimde tanım ediyor: “Uzun uzunlukludur, esmer benizli, parlak hoş alımlı, zeki cesaretli bir kavim olup hiddet ve şiddete, bilhassa sövüp saymaya asla tahammül etmez sert insanlardır. Misafirperverdirler. Dine bağlılıkları pek kusursuz olup mollalara, takva ve zühd sahipleri ile şeyhlere harika hürmet ederler. Kentli bayanlar tesettüre son derece bağlıdırlar.” (S.48)
Anı kitaplarının en hoş yanı, kıyıda köşede kalmış hayatların gün yüzüne çıkmasıdır. Muharrirler yaşadıkları an’ı yazarken tahminen yalnızca kendi hislerini, yaşadıklarının kendi hayatlarına bıraktıkları iz düşümünü düşünüyorlar, lakin biz onların anılarını okurken yalnızca geçmişe gitmiyor, o devrin ruhuna nüfuz etme talihini yakalıyoruz. Natürel şayet muharrir bunu hissederek yazdıysa…
Elimde küçük bir anı kitabı var: ‘Afganistan’da Bir Jöntürk-Mısır Sürgününden Afgan Reformuna”. Kitabın müellifi Mehmet Fazlı. İş Bankası Kültür Yayınları içinden çıkmış. niçinini belirtmemekle birlikte 2. Abdülhamit’in idare anlayışından kaçarak Mısır’a sığınan eğitimli genç bir Osmanlı. Buradan hareket eden Fazlı, 1908’de Afganistan’a ulaşıyor. Mehmet Fazlı, bir yıla yakın Afganistan’da kalıyor, 2. Meşrutiyet’in ilanı ile yurduna gerisin geri dönüyor. Fazlı, orjinal ismi ‘Resimli Afgan Seyahati’ ismini verdiği kitabını yazma sebebi olarak, “Ülkemizde sıcak münasebetlere karşın gereğince âlâ bilinmeyen bu ülkenin tanınmasına katkıda bulunmak üzere,” kaleme aldığını belirtir. (S.7)
Müellif anılarına, Osmanlılar, Afganlılara karşı kıymetli bir his ve hürmet besler lakin oradaki hayat hakkında gerçek bir bilgiye sahip değildir. “niçin?” diye sorarak başlıyor. Mehmet Fazlı, Kahire’den Afganistan’a gitmek için Afgan Emir’ine mektup müellif. Bu mektubunda Afganistan’a hizmet etmek istediğini yazıyor. Afgan Buyruğu de mektuba “Osmanlı firarilerden mülki ve askeri teknik uzmanı olup da dereceleri belirten herkese kapımız açık” mealinde bir karşılık yazıyor Mehmet Fazlı’ya.
Fazlı, Afganistan’a Trieste ve Macaristan üzerinden gitmeye çalışır. Trieste ve Macaristan’ı da çok över müellifimiz. Sokaklarının, caddelerinin geniş ve pak olduğunu, tiyatro binaları ve ticaret hayatının canlı olduğunu belirtir. “Macarlar namuslu, önemli, harika çabası ve vatanperver insanlardır.” (S.11) Odessa’ya geldiklerinde ise muharririmizin başına komik bir durum gelir: “Dünyanın hiç bir tarafında işitilmemiş ve görülmemiş bir durum: Rostov’dan daha sonra trenin hızlı gitmesi için yolculardan bir hız fiyatı aldılar.” (S.17) Akabinde Azerbaycan’a geçen Fazlı, burada Türkçenin ve İslamiyet’in yaygın olmasından ve Türkçe gazetelerin rahat bulunmasından dolayı duyduğu memnuniyeti lisana getirir.
‘GÜREŞTEN KÖÇEK OYNATMAYA CÜMBÜŞLER PEK REVAÇTA’
Mehmet Fazlı, Afganistan’a varınca, onu arkadaşlarıyla bir arada Haydar Han isimli bir kişinin meskenine götürmüşler. Afganlıların kendisi için düzenlediği eğlenceyi şu biçimde aktarıyor: “Pehlivan güreştirmek, köçek oynatmak üzere şeyler, bayan fistanı ve daha bir grup kıyafetlerle adeta karnaval cümbüşlerine benzeyen, lakin medeniyet düzeyleriyle uyumlu, karma karışık eğlencelerin Afgan diyarında pek fazla revaçta olduğunu yeri gelmişken bahsetmem gerekir. “ (S.34)
Müellifimiz devletin sağladığı imkanlarla Herat’, Kabil’e uğrar. Burada gördüğü konakları, ribatları etkilendiği ölçüde ayrıntılıca anlatır. Yolda öğrendiği esir alım-satımının yasaklanmasında duyduğu memnuniyeti de müellif. O periyotta içki içmenin yasak olduğunu belirten muharrir, şarap içenlerin ağır cezalara maruz kaldığını da okurla paylaşıyor. Muharrir o devrin ulusal şenlik gecesi, padişahın doğumu ve tahta çıkma olmak üzere üç değerli cümbüşü olduğunu belirttikten daha sonra Afganistan’ın endüstrisi, tarımı, değerli kentlere ilişkin istatiksel ayrıntıları de okura aktarıyor.
90 sayfalık bu ince kitap 1900’lerin başındaki Müslüman coğrafyasının Afganistan’ını merak edenleri tatmin edecek nitelikte bir çalışma.
‘ŞİDDETE TAHAMMÜLSÜZ SERT İNSANLAR’
Müellif Mehmet Fazlı, ‘Afganistan’da Bir Jöntürk’ kitabında okura o periyodun Afgan Afganistanlılarını ida şu biçimde ayrıntılı bir biçimde tanım ediyor: “Uzun uzunlukludur, esmer benizli, parlak hoş alımlı, zeki cesaretli bir kavim olup hiddet ve şiddete, bilhassa sövüp saymaya asla tahammül etmez sert insanlardır. Misafirperverdirler. Dine bağlılıkları pek kusursuz olup mollalara, takva ve zühd sahipleri ile şeyhlere harika hürmet ederler. Kentli bayanlar tesettüre son derece bağlıdırlar.” (S.48)